Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi
| Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi | |
|---|---|
|
| |
| Kuruluş | 25 Nisan 1962)[1] |
| Yer | Ahlatlıbel Mahallesi, İncek Şehit Savcı Mehmet Selim Kiraz Bulvarı, 06805 Çankaya, Ankara |
| Slogan | "Haklar ve özgürlükler, insanlığın onuru ve erdemidir." |
| Oluşum türü | Yüksek mahkeme |
| Yetki | Anayasal yargı |
| Yıllık bütçe | ₺73.607.000 (2020) |
| Website | anayasa.gov.tr |
| Başkan | |
| Mevcut | Zühtü Arslan |
| Görev başı | 10 Şubat 2015 |
| Başkan Vekili | |
| Mevcut | Hasan Tahsin Gökcan |
| Görev başı | 17 Mart 2014 |
| Başkan Vekili | |
| Mevcut | Kadir Özkaya |
| Görev başı | 18 Aralık 2014 |
Anayasa Mahkemesi (kısaca AYM), Türkiye'deki en yüksek anayasal organdır. Temel görevi, Anayasa'da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine Anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 152. ve 156. maddeleri arasında belirtilmiştir.[2]
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen Anayasa gereğince; 22.4.1962 tarih ve 44 sayılı "Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun" 25.4.1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla, Yasa'nın yürürlük tarihini düzenleyen 59. maddesinde belirtilen, "Bu Kanun 25 Nisan 1962 tarihinde yürürlüğe girer" ifadesine göre, 25 Nisan 1962 tarihinde kuruldu.[1]
1961 Anayasası ile sağlanan 'hukuk devleti' 'yargı bağımsızlığı' ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesi'nin temel görevleri anayasa ile belirlendi. Daha sonrasında 1982 Anayasası'nda da biraz daha daraltılarak korundu. 12 Eylül 2010'da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırıldı ve bireysel başvuru yapma hakkı verildi.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu[değiştir | kaynağı değiştir]
12 Eylül 2010'da yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğe girdi.
- Anayasa Mahkemesi'nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, "11 asıl 4 yedek" üye yerine "17 asıl" üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazandı.
- Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlendi.
- Vatandaşlara, anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki birinin ihlâli hâlinde, Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapma hakkı verildi.[3]
- Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan "Yüce Divan" yargılamaları için Yargıtay'a temyize gidilebilecek.
- Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
- Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5'i yerine 2/3'ünün oyu aranacak.
- Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişti:
- 3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca
- 3 üye Yükseköğretim Kurulu'nun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca
- 4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca
- 2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından
- 1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından
2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu[değiştir | kaynağı değiştir]
16 Nisan 2017'de yapılan Anayasa değişikliği referandumu'nun kabul edilmesi ile askeri mahkemeler kaldırıldığı için, Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 17'den 15'e indi. Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kaldırılmasıyla birlikte Cumhurbaşkanı'nın Anayasa Mahkemesi'ne seçtiği üye sayısı 14'ten 12'ye düşerken, Meclis'in halihazırda bulunan üç üye atamasında değişiklik yapılmadı.
Anayasa Mahkemesi'nin Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, gizli oylamayla;
- iki üyeyi Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden,
- bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden seçer.
Meclisteki ilk oylamada üçte iki ve ikinci oylamada salt çoğunluk aranır. Üçüncü oylamada, ikinci oylamada en çok oy alan iki adaydan en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
- üç üyeyi Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden,
- iki üyeyi Danıştay'ın kendi üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden,
- üç üyeyi (en az ikisi hukukçu olmak üzere) Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden,
- dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.
Anayasa Mahkemesi'ne üye seçilebilmek için, kırkbeş yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerinin yükseköğrenim görmüş ve en az yirmi yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olması şarttır.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılır ve bu bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise tüm üyelerden oluşan Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin beşte üçü yerine üçte ikisinin oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dışında resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir.
Görevleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasası'na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü'nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa'ya uygunluğunu denetlemek,
- Yüce Divan
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.
- Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faaliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak.
- Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başkanlık edecek üyeyi atamak
- Partilerin Kapatılması Davaları
Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan "milletin bölünmez bütünlüğü" anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisi'nin Temmuz 1971'de Anayasa'nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine ("Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği") ve Siyasi Partiler Kanunu'nun 81. maddesindeki "azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler" kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.
- Partilerin Mali Denetiminin yapılması
- Uyuşmazlık Mahkemesi'nin Başkan ve başkanvekilini seçmek
Üyeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Anayasa Mahkemesi toplam 16 üyeden oluşmaktadır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türkiye Anayasa Mahkemesi başkanları listesi
- Türkiye Anayasa Mahkemesi başkan vekilleri listesi
- Yüce Divan
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2018.
- ^ "Kısa Tarihçe". Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. 8 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ EKİNCİ-SAĞLAM, Hüseyin-Musa. "Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru" (PDF). Ankara Barosu. Erişim tarihi: 23 Haziran 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi resmî sitesi
 |
Vikikaynak'ta Anayasa Mahkemesi ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
 Türkiye konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(Zaman çizelgesi) |
|  | ||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi | ||||||||||
| Toplum |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||
