Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları TCDD
TCDD kontrolündeki demiryolu güzergâhları (interaktif versiyonu)
Kuruluş	24 Temmuz 1927) (1927-07-24)
Tür	Demiryolları şirketi
Yasal statü	Kamu İktisadî Kuruluşu (KİK)
Merkez	Ankara, Türkiye
Genel Müdür	Ali İhsan Uygun
Ana kurum	TÜLOMSAŞ, TÜVASAŞ, Tüdemsaş
Bütçe	8.452.258.000 (2020)
Personel	14.360
Resmî site	TCDD Resmî Ağ Sitesi
Eski adı	Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ya da kısaca TCDD, Türkiye'deki demiryolu taşımacılığını düzenleyen, işleten ve kontrol eden resmî kurumdur.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde daha çok yap-işlet modeli ile sermaye sahiplerince inşa edilen ve işletilen demiryolları, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, 24 Mayıs 1924 tarihinde yayımlanan 506 sayılı Kanun ile devletleştirilmeye başlanmış ve Chemins de fer d'Anatolie Baghdad / Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi (CFAB) adı ile bir devlet şirketi olarak yapılandırılmıştır. Daha sonra demiryollarının yapımı ve işletilmesinin bir arada yürütülmesi ve daha geniş çalışma imkânları verilmesini sağlamak amacıyla 31 Mayıs 1927 tarihinde yayımlanan 1042 sayılı Kanun ile CFAB Şirketi, Havâlî-yi Şarkiye Demiryolları ve Demiryolu Yapım ve Yönetim İdaresi birleştirilerek bir devlet kurumu olan Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi kurulmuştur. 30 Ocak 1929 tarihinde yayımlanan 1483 sayılı Kanun ile ise bu kurumun yerini Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü almıştır. 1953 yılına kadar katma bütçeli bir devlet idaresi şeklinde yönetilen bu kurum, 29 Temmuz 1953 tarihinde yayımlanan 6186 sayılı Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi adı altında İktisadî Devlet Teşekkülü (İDT) haline getirilmiştir. Son olarak uygulamaya konulan 233 sayılı KHK ile ise kurum Kamu İktisadî Kuruluşu (KİK) kimliğini kazanmıştır.

Avrupa Birliği müktesebatına uyum çalışmaları kapsamında, Türkiye'deki demiryollarının yeniden yapılandırılması ve demiryolu taşımacılık sektöründe rekabetin artırılması ve serbestleşmenin sağlanması amacıyla 1 Mayıs 2013 tarihinde yayımlanan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun gereğince 14 Haziran 2016 tarihinde TCDD'nin bağlı ortaklığı olarak TCDD Taşımacılık A.Ş. kurulmuştur. Bu yapılanma gereğince, TCDD, Türkiye'deki demiryolu altyapısını Demiryolu Altyapı İşletmecisi olarak yönetmeye devam etmekte; TCDD Taşımacılık ise Demiryolu Tren İşletmecisi olarak demiryollarında yolcu ve yük taşımacılığı yapmaktadır.

Tarihçe

Ana madde: Türkiye'de demiryolu ulaşımı

İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu inşaatında çalışan işçiler, 1850'lerin sonu

II. Abdülhamid dönemindeki (1876-1909) demiryolları haritası

Anadolu – Bağdat Demiryolları hattındaki Varda Köprüsü. Çelik kafes taş örme tekniği ile yapılan köprü 1912 yılında hizmete açılmıştır.

1888'den 1927'ye kadar Osmanlı Anadolu Demiryolları'nı işleten Chemin de fer Ottoman D'Anatolie (CFOA) şirketinin logosu

1850 İngiliz yapımı 23004 numaralı buharlı lokomotif. İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu hattında çalışmıştır. 1950 yılında hizmetten çekilmiştir. 1980 yılından beri Haydarpaşa Garı önünde sergilenmektedir.

TCDD'nin verdiği hizmetler: Sol baştan saat yönünde: Yüksek Hızlı Tren, yolcu treni, yük lokomotifi, banliyö treni

Osmanlı Dönemi (1856 – 1922)

Dünyada ilk kez 1825 yılında İngiltere’de başlayan demiryolu ulaşımının, toprakları 3 kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'na girişi diğer birçok büyük ülkeye göre çok erken olur.

Osmanlı İmparatorluğu'nda demiryolu macerası ilk olarak 211 km. uzunluğundaki Kahire – İskenderiye demiryolu hattı için imtiyaz verilmesi ile başlar. Henüz 1866 yılında Osmanlı toprakları üzerindeki demiryolu hatlarının toplam uzunluğu 519 km.'dir. Bu hatların 130 km.'lik kısmı Anadolu topraklarında, geri kalan 389 km.lik kısmı ise Rumeli topraklarındaki Köstence – Tuna ile Varna – Rusçuk arasında yer almaktadır.

Anadolu'da demiryolunun tarihi 22 Eylül 1856'da ilk demiryolu hattı olan 130 km. uzunluğundaki İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu hattının inşası için bir İngiliz firması olan Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)'nin ilk kazmayı vurmasıyla başlar. Bu demiryolu hattı 10 yıl süren bir çalışmanın ardından 1866 yılında Sultan Abdülaziz döneminde tamamlanmış ve hizmete girmiştir. Daha sonra imtiyaz verilen başka bir İngiliz şirketi olan The Smyrna Cassaba Railway / İzmir – Kasaba Demiryolu (SCR) Şirketi ise İzmir-Basmane – Kasaba (Turgutlu) demiryolu hattının 98 km.'lik kısmını 1865 yılında tamamlamıştır. Zamanla demiryolu inşa etme ve işletme imtiyazı verilen İngiliz, Fransız ve Almanlar'ın ayrı ayrı etki alanları oluşmuştur. Fransa Kuzey Yunanistan, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Suriye'de; İngiltere Romanya, Ege Bölgesi, Irak ve Basra Körfezi'nde; Almanya ise Trakya, İç Anadolu ve Mezopotamya'da etki alanları oluşturmuştur.

Osmanlı Hükûmeti, İstanbul’dan Bağdat’a bir demiryolu hattı inşa ederek Hindistan ile Avrupa'yı birleştirecek demiryolu hattının İstanbul’dan geçirilmesini düşünmekteydi. Bu kapsamda 1871 yılında çıkarılan fermanla İstanbul – İzmit arasında Osmanlı İmparatorluğu Nafia Nezareti tarafından inşa edilmeye başlanan 91 km. uzunluğundaki hat 1873 yılında tamamlanmıştır. 8 Ekim 1888 tarihli fermanla, bu hattın İzmit'ten Ankara'ya uzatılması için Alman sermayeli Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi'ne imtiyaz verilmiştir. 15 Şubat 1893 tarihinde verilen başka bir imtiyazla da CFOA Şirketi'ne mevcut hattın Eskişehir'den Konya'ya uzatması için yeni bir imtiyaz verilmiştir. 31 Ağustos 1893 tarihinde Eskişehir’den başlayan inşaat, 29 Temmuz 1896 tarihinde Konya’ya varmıştır.

1896 yılında yapım ve işletme imtiyazı Baron Maurice de Hirsch’e verilen 2383 km. uzunluğundaki Rumeli Demiryolu'nun 1888’de tamamlanarak hizmet girmesiyle de İstanbul'un Avrupa ile demiryolu bağlantısı sağlanmıştır. Bu demiryolu hattının milli sınırlar içinde kalan İstanbul – Alpullu – Demirköprü ve Alpullu – Kırklareli kısımları ile Karaağaç eksklavı 336 km. uzunluğundadır.

Osmanlı döneminde yapılıp işletmeye açılan demiryollarının toplam uzunluğu 8.619 km.dir. Ancak bu hatların 4559 km.lik kısmı yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında kalmıştır. Bu hatlardan 2.282 km.lik standart hat ve ~41,800 km.lik dar hat olan kısmı yabancı sermayeli şirketlere, 2.207 km.lik standart hat ve ~80 km.lik dar hat olan kısmı ise Devlet sermayeli şirketlere aittir.

Kurtuluş Savaşı Dönemi (1919 – 1923)

Kurtuluş Savaşı'nda cepheye asker, silah ve erzak taşımada, cephelerden de geriye gazilerin taşınmasında, yani savaşın lojistiğinde sağladığı başarılarla, demiryolları Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasında önemli rol oynamıştır. Bu dönemde, daha sonradan Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi Müdürü olan, Behiç Erkin demiryollarının kusursuz işlemesindeki başarısından dolayı hem TBMM Takdirnamesi hem de İstiklâl Madalyası ile onurlandırılmıştır.

Cumhuriyet Dönemi

1923 – 1940 Dönemi

1936 yılındaki demiryolu altyapısı.

Bu dönemde mevcut demiryolu hatlarının yabancı şirketlere ait olan kısımları devletleştirilmiş ve yeni demiryolu hatları inşa edilerek demiryolu altyapısı geliştirilmiştir. Bu amaçla 24 Mayıs 1924 tarihinde demiryollarının devletleşmesi için bir devlet şirketi olarak Chemins de fer d'Anatolie Baghdad / Anadolu – Bağdat Demiryolları (CFAB) Şirketi kurulmuştur. 31 Mayıs 1927 tarihinde ise -CFAB şirketini de kapsayan- bir devlet kurumu olan Devlet Demiryolları Limanları İdaresi (DDYL) kurulmuştur. DDYL'nin kurulmasıyla birlikte demiryollarının inşası ve işletilmesi bir arada yürütülmeye başlanmıştır. Anadolu topraklarında 1923 yılı itibarıyla 4559 km. olan demiryolu hattı uzunluğu, 1940 yılına kadar gerçekleştirilen çalışmalarla 8637 km.ye ulaşmıştır.

1932 ve 1936 yıllarında hazırlanan 1. ve 2. Beş Yıllık Sanayileşme Planları'nda, demir-çelik, kömür ve makine gibi temel sanayilere öncelik verilmiştir. Bu tür kitlesel yüklerin en ucuz ve güvenli biçimde taşınabilmesi açısından demiryolu yatırımları önem arz etmekteydi. Bu planlarda demiryollarının şu hedefleri gerçekleştirmesi amaçlanmıştır:

• Potansiyel üretim merkezlerine ve doğal kaynaklara ulaşmak.

Ergani'ye ulaşan demiryolu hattı bakır, Karadeniz Ereğli'ye ulaşan kömür, Adana'ya ulaşan pamuk ve Çetinkaya'ya ulaşan demir olarak adlandırılmaktadır.

• Üretim ve tüketim merkezleri ile yani limanlar ile ard bölgeler arası ilişkileri kurmak.

Samsun – Kalın demiryolu ve Irmak – Zonguldak demiryolu hatları ile demiryoluna ulaşan limanlar 6'dan 8'e yükseltilmiştir. Samsun ve Zonguldak hatları ile İç ve Doğu Anadolu'nun deniz bağlantısı pekiştirilmiştir.

• Ekonomik gelişmenin ülke düzeyinde yayılmasını sağlamak ve özellikle az gelişmiş bölgelere ulaşmak.

1927'de Kayseri, 1930'da Sivas, 1931'de Malatya, 1933'te Niğde, 1934 Elazığ, 1935 Diyarbakır, 1939'da Erzurum demiryolu ağına bağlanmıştır.

1940 – 1960 Dönemi

1940 – 1960 yılları arası demiryolları açısından "Durgunluk Dönemi"dir. Gerçekten de İsmet İnönü dönemindeki ekonomik kıtlığa, imkânsızlıklara rağmen, demiryolu yapımı II. Dünya Savaşı'na kadar sürdürülmüştür. 1940'tan sonra ise savaş nedeniyle yavaşlamıştır. 1923 – 1960 yılları arasında yapılan 3.578 km. uzunluğundaki demiryolu hatlarının 3.208 km.lik kısmı, 1940 yılına kadar tamamlanmış olanlardır. Bu dönemde kurum Ulaştırma Bakanlığı'na bağlanarak 29 Temmuz 1953 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi adını almıştır. Kurumun statüsü ise İktisadî Devlet Teşekkülü haline getirilmiştir. 1955 yılında ise ülkedeki ilk elektrikli tren hattı olan B1 (Sirkeci – Halkalı) Banliyö Treni hattı açılmıştır.

1960 – 2000 Dönemi

Kurtuluş Savaşı’ndan sonra tüm olanaksızlıklar içinde yılda ortalama 240 km. uzunluğunda demiryolu hattı inşa edilirken, 1960 yılından sonra gelişen teknoloji ve maddi olanaklara rağmen yılda sadece ortalama 39 km. uzunluğunda demiryolu inşa edilebilmiştir. Bu tarihlerde demiryollarının geri plana atılmasının temel sebebi devletin ulaşım politikasının değişmiş olmasıdır. Eski Başbakan ve Cumhurbaşkanı Turgut Özal da demiryolları ile ilgili "modası geçmiş bir ulaşım yöntemi" ve "Demiryolu komünist ülkelerin tercihidir, çünkü ulaşımı merkezi denetim amaçlıdır" demiştir.

Sonuç olarak, 1960 – 1997 yılları arasında ülkedeki demiryolu hattı uzunluğu sadece %11 artmıştır. Ulaştırma sektörleri içindeki yatırım paylarından 1960'lı yıllarda karayolları %50, demiryolları %30 pay alırken, 1985'ten bu yana demiryolunun payı %10'un altında kalmıştır. Türkiye'de karayolu yolcu taşıma payı %96, demiryolu yolcu taşıma payı ise sadece %2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının iyileştirilmemesi ve yeni koridorlar açılamaması nedeniyle yolcu taşımacılığındaki payı bu yıllarda %38 oranında gerilemiştir.

2000 ve Sonrası Dönem

2002 yılında yaklaşık 14 milyon ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. Yük taşımacılığı sadece yurt içinde taşınan malları değil yurt dışından gelip başka ülkelere giden malları da kapsamaktadır.

Türkiye ulaşım sistemi içerisinde karayolu – demiryolu yük taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yük taşıma oranı %94, demiryolu yük taşıma payı ise %4'tür.

TCDD hem varolan hatların yenilenmesi hem de yeni hatlar eklenmesi için sürekli devam eden bir çalışma içindedir. Özellikle 2003 yılından bu yana varolan eski ray teknolojisini yenileyip yeni ve daha güncel bir sistem olan hızlı tren sistemine geçiş yapmaya çalışmaktadır. Bu çalışmalar kapsamında inşa edilen Ankara – İstanbul yüksek hızlı demiryolu hattının Ankara – Eskişehir etabı 2009 yılında, Eskişehir – Pendik etabı 2014 yılında ve Pendik – Halkalı etabı 2019 yılında, Polatlı – Konya yüksek hızlı demiryolu hattı ise 2011 yılında hizmete girmiştir.

Şebeke bilgileri

Türkiye'de Demiryolu Hattı Uzunllukarı (km)

	Anahat		Diğer Demiryolları		Hızlı Tren	Genel Toplam
	Elektrikli	Toplam	Elektrikli	Toplam	Toplam	Elektrikli	Toplam
1923	0	1.378	0	0	0	0	1.378
1925	0	1.579	0	0	0	0	1.579
1930	0	3.261	0	0	0	0	3.261
1940	0	6.947	0	0	0	0	6.947
1950	0	7.671	0	0	0	0	7.671
1960	0	7.895	0	0	0	0	7.895
1970	0	7.985	0	0	0	0	7.985
1980	392	8.397	72	1.747	0	464	10.144
1990	603	8.429	118	1.960	0	721	10.389
2000	1.752	8.671	370	2.251	0	2.122	10.922
2005	1.920	8.697	354	1.922	397	2.336	11.351
2010	1.919	8.722	354	1.976	888	2.273	11.586
2015	2.239	8.947	402	2.372	1.213	3.854	12.532
2016	2.672	8.947	465	2.372	1.213	4.350	12.532
2017	2.981	9.023	466	2.372	1.213	4.660	12.608
2018	3.600	9.131	552	2.396	1.213	5.467	12.740

Konvansiyonel yollar:

• Elektrikli 4.254 km.
• Sinyalli 4.533 km.
• İki,üç ve dört yollu ana hatlar 1.283 km.

594 km.lik hızlı tren ana hattının tamamı çift hat, elektrikli ve sinyalli olarak inşa edilmiştir. Bu şekilde hızlı tren hattının toplam uzunluğu 1.184 km. etmektedir. (10 km. müselles yolu)

• ^a Konvansiyonel: Elektrikli ve sinyalli olanlar dahil bütün konvansiyonel demiryollarını,
  • Elektrikli : Elektrikli trenlerin çalışmasına uygun hale getirilmiş konvansiyonel demiryollarını,
  • Sinyalli : Hat trafiğini düzenlemek için sinyalli hale getirilmiş konvansiyonel demiryollarını kapsar. Sinyalli hatlar, tek hatlı yollarda dahi %100'e varan kapasite artışı sağlar.
• ^b Hızlı tren : Hızlı tren yollarıdır. Elektrikli ve sinyalli olarak inşa edilmektedirler.
• ^c Toplam : Bütün demiryollarının toplam uzunluğu
• ^d : Çift hat yollar 2 ile çarpılarak uzunluk hesaplanmıştır.
• ^A Osmanlı döneminde yapılıp işletmeye açılan demiryolu hatlarının toplam uzunluğu 8.619 km.dir. Ancak bu hatların 4559 km.lik kısmı yeni kurulan Cumhuriyet topraklarında kalmıştır. Bu hatlardan 2.282 km.lik normal genişlik ve 70 km.lik dar hat yabancı sermayeli şirketlere, 2.207 km.lik normal genişlikte hat ise Devlet sermayeli şirketlere aitti.
• ^B 1.378 km. Cumhuriyet döneminin ilk devlet demiryolu şirketi olan yabancı ortaklı Anadolu – Bağdat Demiryolları'na ait olan uzunluktur. Bu şirket 1927'de tamamen devletleştirilerek Devlet Demiryolları ve Limanları İdaresi adını almıştır. Şirket ilerleyen yıllarda mevcut demiryolu hatlarını devletleştirerek ve yeni hatlar inşa ederek ağını genişletmiştir.
• ^C 1929 yılında 67 km. çift normal hat Mersin-Tarsus-Adana Demiryolu devletleştirilmiştir.
• ^D 1931'de 42 km. dar hat Bursa-Mudanya Demiryolu satın alındı.
  • 1934'te 695 km normal hat İzmir-Kasaba (Turgutlu) ve Uzantıları satın alındı.
  • 1935'te Ottoman Railway Company'den 610 km normal hat olan İzmir-Aydın ve Şubeleri satın alındı.
  • 1937'de Chemins de fer Orientaux Şirketi'nin Rumeli'deki demiryolları satın alındı.
• ^E 1948'de 42 km. dar hat Bursa-Mudanya Demiryolu ekonomik olmadığı gerekçesiyle kapatıldı.

2016 itibarıyla Türkiye'deki demiryolları

Organizasyon

TCDD'nin hükûmet düzeyindeki denetimi, gözetimi, koordinasyonu ve ilişkileri Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nca yürütülmektedir. Merkezi Yönetim 18 ihtisas Daire Başkanlığı ile, Hukuk, Savunma ve Basın Halkla İlişkiler birimlerinden oluşmakta; demiryolu taşımacılığı ile ilgili hizmetler 7 Bölge Müdürlüğünce yürütülmektedir. Ayrıca 7 limanıyla verdiği hizmetlerin sorumluluğu Genel Müdürlüktedir. 2018 yılı itibarıyla 624 memur, 13736 sözleşmeli personel olmak üzere toplam personeli 14.360 çalışandır. TCDD'ye ait ortaklıklar, kuruluşlarla beraber bu sayı toplamı 27.540 kişiden oluşmaktadır.

Bağlı ortaklıklar

TCDD'nin demiryolu endüstrisinde faaliyet gösteren dört bağlı ortaklığı bulunmaktadır:

• TÜLOMSAŞ – (Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş., Eskişehir) - Lisans Lokomotif üretimi yapılmaktadır.
• TÜVASAŞ – (Türkiye Vagon Sanayi A.Ş., Adapazarı) - Yolcu vagon üretimi yapılmaktadır.
• TÜDEMSAŞ – (Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş, Sivas) - Yük vagonları üretimi yapılmaktadır.
• TCDD Taşımacılık AŞ – (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık Anonim Şirketi, Ankara) - 6461 sayılı kanun gereği Altyapı işleri ile Tren işletmeciliğinin ayrılması amacıyla Yolcu ve Yük taşımacılık işlerinin yürütülmesi için tren işletmeciliğini sağlamak için kurulmuştur.

TCDD yükümlü bulunduğu hizmetleri yürütmek için demiryolu şebekesini toplam 8 bölgeye ayırmıştır. Her bölge ayrı bir bölge müdürlüğünce idare edilmektedir. Bölge müdürlükleri ve merkezleri şu şekildedir:

• TCDD 1. Bölge Müdürlüğü – Haydarpaşa Garı, İstanbul
• TCDD 2. Bölge Müdürlüğü – Ankara Garı, Ankara
• TCDD 3. Bölge Müdürlüğü – Alsancak Garı, İzmir
• TCDD 4. Bölge Müdürlüğü – Sivas Garı, Sivas
• TCDD 5. Bölge Müdürlüğü – Malatya Garı, Malatya
• TCDD 6. Bölge Müdürlüğü – Adana Garı, Adana
• TCDD 7. Bölge Müdürlüğü – Ali Çetinkaya Garı, Afyonkarahisar
• TCDD YHT Bölge Müdürlüğü – Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı, Ankara

TCDD kendisine ait bağlı ortaklıkların yanında demiryolu alanında çeşitli iştiraklere de ortaktır.

• İZBAN; Aliağa – Cumaovası – Tepeköy – Selçuk hatıında metro standartlarında toplu ulaşım işletmeciği yapmak üzere İzmir Büyükşehir Belediyesi ile beraber kurulmuştur.
• RAYSİMAŞ; Demiryolu, raylı ulaşım hatları ve sektörde kullanılan araçlara yönelik etüd, proje hazırlamak, araştırma, geliştirme ve test faaliyetlerinde bulunka amacıyla Türksat ve Ankara Büyükşehir Belediyesi ile ortak kurulmuştur.
• HYUNDAI EUROTEM A.Ş.; Türkiye'de her türlü demiryolu araçlarını üretme amacıyla Hyundai Rotem ile kurulmuştur.
• VADEMSAS; Yüksek hızlara uygun demiryolu makasları üretmek amacıyla Voestalpine ve Kardemir ile kurulmuştur.
• SİTAŞ; Demiryollarında kullanılan traverslerin üretimini gerçekleştirmek amacıyla Kolsan ve Margaritelli SPa ile kurulmuştur.

Görevleri ve verdiği hizmetler

TCDD'nin anahatlarda kullandığı bir elektrikli lokomotif – E52500

TCDD kuruluşundan beri yolcu taşımacılığı, yük taşımacılığı ve liman hizmetleri vermektedir.

Bir TCDD tren feribotu

Kuruluşun yasa ile belirlenmiş temel görevleri aşağıdaki gibidir:

• Devletçe kendisine verilen demiryolları, liman, rıhtım ve iskeleleri işletmek, genişletmek ve yenilemek,
• Kanun, tüzük, yönetmelikler ile kalkınma ve yıllık programlar çerçevesinde bağlı ortaklarını ve iştiraklerini yönlendirmek ve bunlar arasında koordinasyonu sağlamak,
• Tamamlayıcı işler olarak gerektiğinde; demiryolları taşımacılığını tamamlayıcı nitelikteki, feribot dahil her türlü deniz ve kara taşıma işlerini yapmak,
• Çeken ve çekilen araç ve gereçler ile benzerlerini yapmak ve yaptırmak; görevlerinin gerektirdiği ambar, antrepo, depo ve benzeri tesisler ile yolcu ihtiyaçları için gerekli tesisleri kurup işletmek,
• Yurt içinde ve dışında yapılmakta ve yapılacak olan, demiryolu inşaatlarını yalnız başına veya ortaklık halinde üstlenmek,
• Faaliyet konuları ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu tarafından verilen görevleri yapmakla yükümlü bulunmaktadır.

Liman işletmeciliği

Haydarpaşa Limanı

TCDD işletmelerine bağlı olan ve işletmesi TCDD tarafından yapılan limanların listesi:

1. Haydarpaşa Limanı
2. İzmir Limanı
3. Samsun Limanı
4. İskenderun Limanı
5. Bandırma Limanı
6. Derince Limanı
7. Mersin Limanı

Bu limanlardan Samsun, İskenderun, Bandırma ve Mersin limanları işletme hakkının uzun dönemli devredilmesi yoluyla özelleştirilmiştir. Derince'nin de aynı yöntemle özelleştirilmesi için iki kez ihale açılmış, ancak ikisi de iptal edilmiştir.

Yolcu ve yük taşımacılığı

TCDD, 1 Mayıs 2013 tarihinde yayımlanan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun gereğince Türkiye'deki demiryolu altyapısını Demiryolu Altyapı İşletmecisi olarak yönetmektedir. TCDD'nin bağlı ortaklığı TCDD Taşımacılık ise Demiryolu Tren İşletmecisi olarak bu demiryolları üzerinde yolcu ve yük taşımacılığı yapmaktadır. TCDD Taşımacılık tarafından verilen hizmetler şunlardır:

Yolcu Taşımacılığı

• Yüksek Hızlı Tren
• Anahat Trenleri
• Bölgesel Trenler
• Banliyö Trenleri / Kentiçi Toplu Taşımacılık
• Uluslararası Trenler

Yük Taşımacılığı

Ana madde: TCDD Taşımacılık Yük Taşımacılığı

TCDD'ye ait demiryolu hatları üzerinde TCDD Taşımacılık tarafından yürütülen Yük Taşımacılığı Hizmeti'dir. TCDD Taşımacılık'ın araç stoğundaki çeşitli yük vagonlarıyla hammaddeden mamul maddeye, yedek parçadan otomobile, gıdadan beyaz eşyaya, kadar hemen hemen her türlü yük yurt içinde ya da yurt dışında taşınabilmektedir.

Ayrıca TCDD tarafından demiryollarının yük taşımacılığındaki payını arttırmak amacıyla 18 bölgede lojistik köyler inşa etmektedir.

Satış ve Pazarlama

TCDD Taşımacılık tarafından işletilen yolcu trenlerinin biletleri Gar Müdürlüklerinden, yetkili acentelerden, TCDD Taşımacılık internet sitesi ya da akıllı telefon uygulaması üzerinden satın alınabilmektedir.

Yüksek Hızlı ve Yüksek Standartlı Demiryolu Projeleri

Ana madde: Yüksek Hızlı Tren

Türkiye Yüksek Hızlı Tren hatları: bitirilmiş, inşaat halindeki ve plan aşamasındaki hatlar

TCDD 2003 yılında hızlı tren hatları projelerine başladı. İlk hat, toplam uzunluğunun 533 km. olması öngörülen İstanbul – Eskişehir – Ankara hattıdır. Yüksek Hızlı Tren'in şu anda Ankara – Polatlı – Pendik – Halkalı ve Polatlı – Konya kısımları işletimdedir. Bu yollarda Ankara – Konya, Ankara – Halkalı ve Halkalı – Konya arasında düzenli yolcu taşımacılığına başlanmıştır.

Ankara – İstanbul YHD Hattı

Ana madde: Ankara-İstanbul yüksek hızlı demiryolu

Ankara – İstanbul arasındaki mevcut hattın toplamı 576 km. olup, tümü sinyalli ve elektriklidir. Mevcut hattan bağımsız, 250 km/saat operasyonel hıza uygun, çift hatlı, elektrikli ve sinyalli, olarak inşa edilen Hızlı Tren hattının Ankara – Eskişehir etabı 15 Mart 2009, Eskişehir – İstanbul etabıysa 25 Temmuz 2014'te tam faaliyete başlamış, Ankara – Eskişehir – İstanbul arasındaki demiryolu mesafesi 523 km.ye yolculuk süresi ise 3,5 saate inmiştir.

Polatlı – Konya YHD Hattı

Ana madde: Polatlı-Konya yüksek hızlı demiryolu

Polatlı – Konya YHD, Ankara – İstanbul YHD hattından Polatlı'da ayrılarak güneye doğru inen çift hatlı, elektrikli, sinyalli Yüksek Hızlı Demiryoludur.

Polatlı'dan Konya'ya uzanan hattın uzunluğu 212 km.dir. Hattın yapımı ise Ağustos 2006'da başlamış ve hattın tamamı 23 Ağustos 2011 tarihinde hizmete açılmıştır. Bu hat ile, eskiden (arada doğrudan bir hat olmaması dolayısıyla) 10 saat 30 dakika olan Ankara – Konya tren yolculuk süresi 70 dakikaya düşmüştür. Proje kapsamında 7 köprü, 27 üst geçit, 83 altgeçit, 143 menfez, 2030 metre uzunluğunda bir tünel yapılmıştır.

Ankara – Sivas – Kars YHD Projesi

Ana madde: Ankara-Sivas yüksek hızlı demiryolu

Doğu Anadolu ve Sivas'ın Türkiye'nin büyük kentlerine (İstanbul, Ankara, İzmir) daha kısa sürede ulaşımını sağlamak ve hızlı demiryolu ile bağlantısını gerçekleştirmek amacı ile Ankara – Sivas – Kars arasında bir yüksek hızlı demiryolu yapılması planlanmıştır.

Ankara – Sivas etabı

442 km.lik Ankara – Yozgat – Sivas hattının 293 km.lik Yerköy – Sivas etabının yapımına Şubat 2009'da başlanmış ve fiziki altyapılar %80 oranında tamamlanmıştır. 174 km.lik Ankara – Yerköy hattı projesi minimum hızın saatte 250 km. olması için hâlen planlama aşamasındadır.

Sivas – Kars etabı

Hattın Sivas – Erzincan – Erzurum – Kars etabının yapımı henüz plan aşamasındadır.

Polatlı – İzmir YSD Projesi

Ana madde: Polatlı-İzmir yüksek standartlı demiryolu

Hattın Ankara'dan başlayarak sırasıyla Afyonkarahisar – Uşak – Manisa şehirlerinden geçerek İzmir'e ulaşması planlanmaktadır Polatlı'yı geçtikten sonra Ankara – Konya YHT'nin 120. km.sinde yer alan Kocahacılı mevkisinde çatallanarak Afyonkarahisar istikametine ilerleyecektir.

Toplam uzunluğunun 624 kilometre ve toplam yapım maliyetinin 4 milyar TL olması beklenen projenin, birinci etabını Ankara – Afyonkarahisar, ikinci etabını Afyonkarahisar – Uşak – Eşme ve üçüncü etabını ise Eşme – Manisa – İzmir arası oluşturmaktadır. Hat tamamlandığında, Ankara – İzmir arasındaki seyahat süresi 3,5 saat, Ankara – Afyonkarahisar ise 1,5 saat olacaktır.

Hattın 287 kilometrelik Ankara – Afyonkarahisar etabının altyapı yapım sözleşmesi 11 Haziran 2012'de Sigma-Burkay-Makimsan-YDA iş ortaklığı ile imzalanmıştır. 167 km. uzunluğunda olan etabın 3 yıl içerisinde bitirilmesi hedeflenmektedir. İkinci etap olan Afyonkarahisar – Uşak – Eşme'nin yapım ihalesine bu yıl sonuna kadar çıkılması planlanmaktadır. Eşme – Manisa – İzmir etabının ise uygulama projelerine ait revizyon çalışmaları devam etmektedir.

2013 sonu itibarıyla 130 milyon TL harcanan, gerçekleşme oranı %6'da olan projenin 2017 yılında tamamlanması planlanıyor.

Bandırma – Bursa – Osmaneli YSD Projesi

Ana madde: Bursa-Osmaneli yüksek standartlı demiryolu

Bursa'nın diğer büyük şehirlere ve Anadolu'ya demiryoluyla bağlanmasını sağlamanın amaçlandığı, ticarette demiryolu vasıtasıyla Gemlik limanını da kullanarak İstanbul'un yükünün azaltılmasının planlandığı projedir. Bandırma'dan başlayarak, Bursa ve Yenişehir'den geçerek, Osmaneli'nde mevcut İstanbul – Ankara hızlı tren hattına bağlanması planlanan Bursa hızlı tren projesinin 2018 yılında aktif hale gelmesi beklenmektedir.

Projenin Bursa – Yenişehir arasındaki 75 kilometrelik bölümünün altyapısını, 393 milyon lira bedelle, YSE Yapı-Tepe İnşaat iş ortaklığı 2015 yılı içerisinde gerçekleştirmiştir. Şu anda bu bölümdeki çalışmalar Çelikler Holding tarafından yapılmaktadır. Hat tamamlandığında İstanbul – Eskişehir – Ankara hızlı tren hattı ile entegre olacak ve Ankara – Bursa ve İstanbul – Bursa arası seyahat süreleri 2,5 saate düşecektir.

İstasyonlar

2011 yılı verilerine göre demiryolları üzerinde 62 adet müdürlük ve 76 adet şeflik statüsünde gar ve 279 adet şeflik statüsünde istasyon vardır. Ayrıca 8 adet memurlu ve 296 adet memursuz durak ve 98 adet sayding vardır.

Tarihi ve mimarı özellikleri bakımından ön plâna çıkan bazı TCDD gar ve istasyonların şunlardır:

Alsancak Garı (1858)

İzmir Alsancak Garı

Ana madde: Alsancak Garı

"İzmir'den Aydın'a Osmanlı Demiryolu"nun ilk durağı olan Alsancak Garı'nın (eski adıyla Punta Garı) inşasına 1857'de Vali Mustafa Paşa döneminde başlanmış ve istasyon 1858'de hizmete girmiştir. 2006'da onarımına başlanan gar, 2010 yılında tekrar hizmete açılmıştır ve sadece İZBAN trenleri tarafından kullanılmaktadır.

Sirkeci Garı (1888)

İstanbul Sirkeci Garı

Ana madde: Sirkeci Garı

İstanbul'un Avrupa yakasında Sarayburnu'nda bulunan Sirkeci Garı'nın inşaasına 11 Şubat 1888 günü başlanmış ve 3 Kasım 1890'da gar hizmete açılmıştır. Mimarı Alman mimar ve mühendis August Jachmund'dur.

Haydarpaşa Garı (1908)

İstanbul Haydarpaşa Garı

Ana madde: Haydarpaşa Garı

Osmanlı için çok büyük bir önem arz eden Bağdat Demiryolu’nun başlangıç noktasına görkemli bir yapı inşa etme arzusuyla II. Abdülhamid tarafından inşa ettirilmiştir. Otto Ritter ve Helmuth Cuno adında iki Alman mimar tarafından tasarlanan garın inşaasına 30 Mayıs 1906 tarihinde başlanmış ve 1908 yılında tamamlanmıştır.

Bina 6 Eylül 1917 tarihinde I. Dünya Savaşı'nda kullanılmak üzere trenlere yüklenmek amacıyla bekleyen cephanenin patlamasıyla yıkılmış ancak çatısı hariç tekrar aslına uygun olarak inşa edilmiştir.

Ankara Garı (1937)

Ankara Garı

Ana madde: Ankara Garı

Ankara Tren Garı, TCDD'nin Ankara'daki ana tren istasyonudur. İlk binası Osmanlı Anadolu Demiryolları'nın bir istasyonu olarak 1892 yılında yapılmıştır. Mevcut ana gar binası inşaasına 4 Mart 1935 tarihinde başlanmış ve 30 Ekim 1937 tarihinde tamamlanmıştır.

Galeri

• Basmane Garı, İzmir (1876)

• Konya Garı (1904)

• Adana Garı (1912)

• Alsancak Garı platformları ve İZBAN trenleri

• Karaman Garı (1913-1914)

Araç stoğu

Ana madde: TCDD Taşımacılık araç stoğu listesi

TCDD Taşımacılık araç stoğu listesi, 1970 – 2016 yılları arasında TCDD, 2016 yılı ile günümüz arasında ise TCDD Taşımacılık tarafından kullanılan araç stoğu (elektrikli ve dizel lokomotifler, vagonlar, Elektrikli çoklu birim (EMU) vb.) listesidir.

Kültürel etkinlikler

TCDD 150. yıl kutlamaları için bastırılmış bir posta pulu

150. yıl kutlamaları

TCDD, kuruluş yılı olarak İzmir-Aydın Demiryolu'nun inşaasının başladığı tarih olan 1856 yılını kabul etmektedir ve bu nedenle 2006 yılında 150. yaşını kutlamak amacıyla çok çeşitli kutlamalar düzenlemiştir. TCDD Ankara Garı'nda düzenlenen kutlamalarda dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve Kültür Bakanı Atilla Koç açılış konuşmalarını yapmıştır. Açılış konuşmalarının ardından, restorasyon çalışmaları tamamlanan ve Türk Demiryollarının ilk istasyonu Kemer'de yapılan temsilî temel atma törenine Bakan Binali Yıldırım start vermiştir. İlk rayın döşenmesi tele-konferans bağlantısı ile Ankara Garı'ndan izlenmiştir.

Sanatsal etkinlikler

1990'da Demiryolarını Sevenler Derneği bünyesinde Metin Taşdemir ve Yusuf Aksongür tarafından kurulan Demiryolu Sanat Tiyatrosu perdelerini açmıştır. Oynadıkları ilk oyun Hidayet Sayın'ın "Köklerdeki Kurtlar" oyunudur. Oyunun yönetmenliğini Yusuf Aksongür yapmıştır. Tiyatro Topluluğu süreç içinde; Köklerdeki Kurtlar, Makine, Karımla Evleniyorum, Ağaçlar Ayakta Ölür, Hadi Öldürsene Canikom, İki Sıkılgan, Midirfillik, Ah Şu Gençler, Boyacı, Pembe Treni Kim Durduracak ve Trenli Masallar adlı oyunları sahnelemiştir. Ayrıca Demiryolu Sanat Tiyatrosu'nda her yıl Kasım-Mayıs ayları arasında düzenlenen ücretsiz tiyatro kursları verilmektedir.

TCDD Müzeleri

Millî Mücadelede Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi

24 Aralık 1964 tarihinde ziyarete açılmış olan müzenin bulunduğu bina, 1892 yılında Bağdat Demiryolu'nun yapımı esnasında yapılmış ve eski adı "Direksiyon Binası"dır. Ankara Garı kompleksi içinde yer almaktadır. 27 Aralık 1919 tarihinde Atatürk'ün Ankara'ya gelmesiyle Başkomutanlık karargahı ve konutu olarak kullanımına tahsis edilmiştir. Bu bina içinde Atatürk ve ekibi çok önemli kararlar almıştır. Bunlardan birkaçı; 1 Ekim 1921 tarihinde, Fransızlarla yapılan anlaşmanın görüşmeleri ve imza töreni bu binada gerçekleşmiş, 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM'nin oluşturulması ile bugünün her yıl 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmasının kararları bu binada alınmıştır.

TCDD Demiryolları Müzesi ve Sanat Galerisi

1990 yılında demiryolları mimarları tarafından restore edilerek ziyarete açılmış olan müzenin binası, demiryolları mimarlarından Kemal Suha Esen tarafından "Ankara Oteli" olarak projelendirilmiş. Ancak, bina hiçbir zaman bu amaçla kullanılmamıştır. Bina müze olarak kullanıma açılmadan önce sırasıyla İşletme Müdürlüğü, Muhasebe Müdürlüğü, Yükseköğrenim Öğrenci Yurdu, Kısım Şefliği, Eğitim ve Öğretim Dairesi amacıyla kullanmıştır.

Atatürk Vagonu

Atatürk'ün yurt gezilerinde, 1935 ile 1938 yılları arasında kullandığı Beyaz Tren'in özgün tek örneği olan vagon; Ankara Garında 1964 yılından beri sergilenmektedir. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğünce 1991 yılında "Atatürk'e ait korunması gerekli kültür varlığı" olarak tescil edilmiştir.

Vagonun teknik özellikleri:

• Darası: 46.3 ton
• Uzunluğu: 14.8 m.
• İmalatçı firma: LHV Linke Hofmann-Werke, Breslau, 1935

Atatürk'ün yurt gezilerinde kullanılan vagon, onun naaşının İzmit'ten Ankara'ya taşınmasında da kullanılmıştır.

Ankara Açık Hava Buharlı Lokomotif Müzesi

Celâl Bayar Bulvarı Ankara Gar Sahası üzerinde bulunan müze bir açık hava müzesidir. Müzenin içinde TCDD tarafından kullanılmış ve gerek yaş nedeniyle gerekse teknoloji nedeniyle emekliye ayrılmış çeşitli buharlı lokomotifler yer almaktadır. Yüksek Hızlı Tren ve Başkentray projesi kapsamında yapılacak olan gar inşaatı nedeniyle bulunduğu yerden başka bir yere taşınmıştır.

İstanbul Demiryolu Müzesi

TCDD İstasyonlarında bilet Satış gişelerinde kullanılan Kompostör

Müze 1890 yılında hizmete girmiş ve Alman mimar ve mühendis A. Jasmund tarafından tasarlanmış olan Sirkeci Garı içinde 23 Eylül 2005 tarihinde ziyarete açılmıştır. Müzede yaklaşık 300 kültür varlığı sergilenmektedir.

İzmir Müze ve Sanat Galerisi

Müzeye ev sahipliği yapan bina, 19. yüzyılda Alsancak'ta yaşayan İngiliz tüccarlar tarafından emtia deposu olarak yaptırılmıştır. Binanın yapım tarihi İzmir-Aydın Demiryolu'nun yapımına başlanılan tarih olan 1856 yılından bile eskidir. Bina 1860'larda İzmir-Aydın Osmanlı Demiryolu Şirketi yöneticisinin lojmanı olarak kullanılmıştır. Demiryollarının kamulaştırılmasını takiben de binanın hemen komşuluğunda yer alan ve aynı mimari özellikleri taşıyan büyüklü küçüklü toplam 5 yapıyla birlikte lojman olarak kullanılmıştır.Bina 1990 yılında Müze ve Sanat Galerisi olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır.

Eskişehir Müzesi

Eskişehir Garı'nda yer alan müze, TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü'nden ve Eskişehir'deki iş yerlerinden temin edilen malzemelerin sergilenmesi amacıyla 1997 yılında ziyarete açılmıştır.

Komşu ülkelere bağlantılar

• Azerbaycan – Gürcistan üzerinden bağlantı var - değişik ray açıklığı (standart ⇄ Sovyet)
• Bulgaristan – açık - aynı ray açıklığı
• Ermenistan – bağlantı var ancak 1993'ten beri kapalı - değişik ray açıklığı (standart ⇄ Sovyet)
• Gürcistan – açık - değişik ray açıklığı (standart ⇄ Sovyet)
• Irak – Suriye üzerinden bağlantı var ancak Suriye İç Savaşı nedeniyle kapalı - aynı ray açıklığı
• İran – açık - aynı ray açıklığı
• Suriye - bağlantı var ancak Suriye İç Savaşı nedeniyle kapalı - aynı ray açıklığı
• Yunanistan – açık - aynı ray açıklığı

TCDD Genel Müdürleri

Ana madde: TCDD genel müdürleri listesi

Ayrıca bakınız

• Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
• TCDD Taşımacılık
• Türkiye'de demiryolu ulaşımı
• Türkiye'deki demiryolu hatları listesi

Ayrıca bakınız

• Demiryolu ulaşımı
• Demiryolu uzunluğuna göre ülkeler listesi
• Hicaz Demiryolu
• Türkiye'deki demiryolu hatları listesi

Dış bağlantılar

• TCDD Resmî Ağ Sitesi
• TCDD Çevrimiçi Bilet Satış (Eybis)
• TCDD ve trenler ile ilgili resimler ve bilgiler bulabileceğiniz bir site
• TCDD ve trenler ile ilgili resimler ve bilgiler bulabileceğiniz değişik bir site daha
• Ulaşım Sistemleri Derneği Ağ Sitesi
• Raylı Ulaşım Sistemleri Derneği tarafından hazırlanmış kısa bir demiryolu tarihi raporu
• Türkiye demiryollarının güncel ve tarihî haritaları
• Türkiye demiryolları haber ve bağlantıları