İstanbul metrosu

Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla
İstanbul metrosu
Taksim istasyonunda bir metro treni.
Genel
Sahibi İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Hizmet alanı İstanbul, Türkiye
Taşıma türü Metro
Hat sayısı 6 (işletmede olan)
7 (inşa edilen)
İstasyon sayısı 86
Yıllık yolcu sayısı 495 milyon (2019)[1]
Web sitesi metro.istanbul
Hizmet
Hizmete giriş 3 Eylül 1989
İşletmeci(ler) Metro İstanbul
Teknik
Sistem uzunluğu 115 km
Hat açıklığı 1.435 mm
Ortalama hız 35 km/h
En yüksek hız 80 km/h

İstanbul metrosu, Türkiye'nin İstanbul şehrinde hizmet veren metro sistemidir. 3 Eylül 1989'da hizmete girdiğinde Türkiye'nin ilk metro sistemiydi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki olan Metro İstanbul tarafından işletilen sistemde, altı metro hattı (M1, M2, M3, M4, M5, M6) ve seksen altı istasyon bulunmaktadır. İstanbul metrosu bu özelliği ile ülkenin en büyük metro ağı konumundadır. M1, M2, M3 ve M6 hatları Avrupa Yakası'nda, M4 ve M5 hatları ise Anadolu Yakası'nda hizmet vermektedir. M1, M3, M4 ve M5 metro hatlarının uzatma inşaatları devam etmektedir. M7, M8, M9, M10, M11, M12, M13 metro hatlarının ise inşaatları devam etmektedir. İnşa edilmekte olan M7, M9, M11 hatları Avrupa Yakası'nda, M8, M10, M12, M13 hatları Anadolu Yakası'nda yer alacaktır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul metrosu, tarihi çok eskilere dayanan bir düşünce olmasına karşılık ancak 20. yüzyılın sonlarında gerçek anlamıyla hayat bulmuştur.

İstanbul, 1876'da yapılan Tünel ile toplu taşımada metronun öncüleri arasındaydı. İstanbul şehri için kamu yararı ve ulaşım rahatlığı göz önüne alınarak 1912'den bu yana çeşitli ülke firmaları tarafından yapılmış öneriler olduğu bilinmektedir. İstanbul'da geniş kapsamlı bir metro yapılması fikrinin 1908'de ortaya çıktığına dair kayıtlara İETT arşivinde rastlanıyor. "Mecelle-i Umur-ı Belediye"nin 3. cildinde Mecidiyeköy ile Yenikapı arasında bir metro imtiyazı verildiğine dair kayda rağmen, projenin gerçekleşmediği anlaşılıyor. Yine 1912'de bir Fransız mühendisin Karaköy-Şişli arasında bir hat önerdiği ve Kurtuluş'a doğru bir giriş yaptığı anlaşılıyor. İlk etraşı proje ise 1912'te rastlıyor.

Mühendis L. Guerby teklifi (1912)[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul Teknik Üniversitesi Müzesi'nde, son senelerde eski kitaplar arasında bulunarak sergilenen, Avant Projet d'un Métropolitain à Constantinople (İstanbul'da bir metro ön projesi) Mühendis L. Guerby imzasını taşıyor. Projenin eldeki mavi ozalit kopyası 1/5.000 ölçeğinde. Güzergâh üzerindeki 24 istasyon Topkapı suriçi tramvay durağından başlayarak Şişli' tramvay durağında son buluyor. İstasyonlarda peron uzunlukları 75 m; en uzun ara 975 m, en kısa ara 220 m olarak önerilen proje, 10 Ocak 1912 tarihini taşıyor.

Prost teklifi (1936)[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehri imar etmek gayesiyle 1936'da davet edilen Fransız şehirci Prost, bu ihtiyacı hissederek Taksim-Beyazıt arasında bir metro hattı kurulmasını önermiştir. Taksim'den başlayacak olan hat İstiklal Caddesi ile Tarlabaşı Bulvarı arasından geçerek İngiliz Sarayı ve Tepebaşı'ndan sonra Tünel'e, oradan Şişhane'ye ve Galata Kulesi'nin doğusundan Karaköy'e inecekti. Hattın Tünel, Karaköy, Taksim arasndaki kot farkı yüzünden helezoni bir güzergâh veya kremayerli (dişli tekerlekli) bir sistem ile Karaköy'e düz inebileceği düşünülüyordu. Haliç Tahmis Sokağı hizasında 50 m'lik bir köprü üzerinden viyadük ile geçilerek İstanbul yakasında Rüstem Paşa Camii'nin batısında kurulacak hat, 9 kotunda tekrar yeraltına girmekteydi. Buradan Mahmutpaşa yoluyla Kara Mustafa Paşa Türbesi önlerinde tramvay caddesine varmakta ve Beyazıt'a ulaşmaktaydı. Prost, bu son güzergahtaki kot farkının doğurduğu yüzde 8'lik meyli de kremayerli bir sistem ile aşmayı düşünmüştü. Öneri, Sandal Bedesteni'ni metro istasyonu olarak gösteriyordu. Ayrıca Haliç'in köprü üzerinde bir viyadükle aşılması Yeni Cami'yi gölgeleyecekti. Prost'un bu önerisi ancak ön proje olabilmiş, daha ileri gidememiştir.

Nedeco teklifi (Ekim 1951)[değiştir | kaynağı değiştir]

Yabancı Memleketlerde Bayındırlık işleri Hollanda Teknik Müşavere Bürosu "Nedeco", İstanbul şehrinin seyrüsefer meselesi hakkında bir incelemeyi Ekim 1951'de vilayete vermişti. Haliç'in iki yakasındaki tıkanıkları bertaraf etmek üzere sınırlı bir "metropoliten" olarak ileri sürülen teklif "kabili takbik ve karlı bir işletme" şeklinde önerilmişti. Mevcut ulaşım zorluklarının en kolay hal çaresi gibi gösterilen Nedeco önerisi 1951 şartlarına cevap vermek üzere, o zamanki Prost planı esas alınarak hazılanmıştı.

Nedeco teklifinde, Taksim - Beyazıt arasında teklif edilen güzergahta eğimlerin yüzde 4'ü geçmemesi için katarın devamlı olarak yolların altından gitmeyip sağlı sollu kavisler çizmesi öngörülmekteydi. Taksim'deki terminüs durağından başlayarak bir miktar Sıraselviler Caddesi'ni takiple İstiklal Caddesi'ne yönelmekte Galatasaray istasyonundan sonra gene binaların altına girip Tepebaşı istasyonuna varmakta, tekrar bir kavisle İstiklal Caddesi'ni kat edip caddenin doğusunda bir istasyondan sonra bir "S" çizerek Şişhane istasyonuna, oradan da gene bir "S" ile Tünel çıkışının batısına Karaköy istasyonuna gelmekte; sonra yerüstüne çıkmakta, hem metro hatlarını, hem de gidiş ve geliş ayrı iki yolu taşıyan 45 m'lik bir yüzer köprü ile karşıya geçmekteydi. Eminönü'nde, Mısır Çarşısı ile Rüstem Paşa Camii arasında tekrar yeraltında giren hat, büyük bir kavisle Babıali ile Ebussuud caddeleri kavşağında bir istasyon yaparak gene yapı adalarının altından Sultanahmet Meydanı'ndaki istasyona çıkmakta, daha sonra bugünkü İstanbul Adalet Sarayı'nın altından geçerek Binbirdirek civarında bir istasyon yaparak Çarşıkapı istasyonuna gelmekte ve nihayet tramvay yolunu takiple Beyazıt terminüsünde son bulmaktaydı.

Bu güzergahtan başka gene ilk aşamada inşa edilmek üzere, ileride Boğaz irtibatını yapacak hattın başlangıcı olarak Karaköy - Tophane parçası da teklif edilmiştir. Ayrıca, daha sonraki gelişmeler için Taksim'den Şişli'ye Beyazıt'tan Topkapı ile Edirnekapı yönlerine yol altlarını takip eden güzergahlar bu teklifi tamamlamaktaydı.

Nedeco teklifi bir bütün olarak ele alındığında,

a) Mevcut köprünün (Galata Köprüsü) hemen batısında, dört metropoliten hattı ile iki trafik yolunun yapımını mümkün kılan yeni bir köprü inşaasını
b) bu yeni köprünün her iki ucunda modern trafik için düzenlenecek meydanların tahsisini,
c) Beyoğlu yakasındaki meydan ile Taksim arasında ve İstanbul yakası ile Beyazıt arasında tünel inşaatını;
d) Taksim ile Beyazıt arasında inşa edilecek tünellerin içinden ve yeni Galata Köprüsü'nün üstünden geçecek bir metropoliten hattının tesisini;
e) gelecekte ikinci bir metropoliten hattının işletmesinde kullanılacak ve Beyoğlu ile Tulumbacı Sıtkı Sokağı arsında bulunacak bit tünelin inşasını:
f) Boğaziçi sahilini takip ederek Necati Bey caddesi'nden geçen tramvayı "e" maddesinde bahsedilen tünelden ve yeni Galata Köprüsü'nden geçrirerek İstanbul sahilindeki meydana ulaştıracak uzatmanın yapılmasını; böylece, köprü üzerinden 4 hat geçebilmesini;
g) Taksim ile Beyazıt arasında bulunan mahallelerden geçen tüm tramvay hatlarının kaldırılmasını içeriyordu.

Langevin raporu (Eylül 1952)[değiştir | kaynağı değiştir]

İETT İdaresi tarafından davet edilmiş olan Paris Nakliyat Müstakil Reji İdaresi Etüt Dairesi Direktörü ve Paris Metropoliten Şimendifer Kumpanyası Fahri Genel Müdürü Yüksek Mühendis Mr. Marc Langevin ve ortağı Yüksek Mühendis Mr. Louis Meizzonet'in vermiş oldukları rapor, İstanbul'un ulaşım konusunu ciddi bir şekilde incelemekte ve teklişerde bulunmaktaydı. 14 fasıldan ibaret olan bu rapor, metrodan başka İstanbul'un genel ulaşım ve taşıma ilerine de çözümler getiren teklişeri bir araya topluyordu. Bu teklişerin fasılları şöyleydi:

1) Şehir dahilinde trafiğin başlıca unsurları,
2) Şehir Nazım Planı,
3) Şehirlerde işleyen çeşitli taşıma araçlarının türleri,
4) Başlıca büyük şehirlerde yolcu taşıma idareleri ve tarifelerinin tanzimi,
5) Şehir metropoliteni,
6) Bölge metropoliteni ve Avrupa-Asya otomobil yolu,
7) Modern tramvay arabalarıyla beslenen esas şebeke,
8) Esas şebekenin troleybüs ile çalıştırılması
9) İstanbul şehrinde halk taşıma işlerinin tertiplenmesi ve bununla ilgili bir ofisin kurulması,
10) Ücret tarifeleri, bilet satış ve şekilleri,
11) Önerilen çeşitli teknik çözümlerin ve uygulama şartlarını eleştirel olarak incelenmesi,
12) İş programı,
13) Rumeli ve Anadolu yakalarının bir şehir metropoliteni ile bağlanması

Günümüzdeki durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul Metrosu ile ilgili yapılan son proje IRTC kapsamında 1987'de gerçekleştirilen çalışmadır. Bu konsorsiyum İstanbul Metrosu ile birlikte "Boğaz demiryolu tüneli" projesini de birlikte hazırlamıştır.

Bu etütte metro güzergâhı 16.207 m olup istasyonları Topkapı-Şehremini-Cerrahpaşa-Yenikapı-Unkapanı-Şişhane-Taksim-Osmanbey-Şişli-Gayrettepe-Levent-4.Levent olan bir hat önermiştir. Bu projenin Yenikapı - Hacıosman arası M2 koduyla açılmış olup, kalan kısımları inşa hâlindedir. Şu anki planlara göre hat İncirli - Hacıosman olarak hizmet verecektir, Bakırköy'e kadar uzatılması da düşünülmektedir.

2005 Yılında temeli atılan Kadıköy - Kartal arasında yer alan M4 hattı Ağustos 2012'de, yine aynı yıl temeli atılan M3 hattı da 10 Eylül 2012'de gayri resmî olarak, 14 Haziran 2013'te resmî olarak hizmete girmiştir. Haliç Metro Köprüsü ise 2014'te açıldı. 2016 yılında M4 hattı, Kartal'dan Tavşantepe'ye uzatılmıştır. 3 Ekim 2016 tarihinden itibaren M3 hattında sadece hafta içi pik saatlerde direkt M3 Kirazlı - Olimpiyat seferleri yapılmaktadır. 15 Aralık 2017'de Türkiye'nin ilk sürücüsüz metrosu olan M5 Üsküdar-Ümraniye (Yamanevler) hattı açılmıştır.[2] Hattın Çekmeköy istasyonunda son bulan ikinci etabının hizmete giriş tarihi 21 Ekim 2018'dir.[3]

Ağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ad Açılış Son
genişletme 		İstasyon
sayısı 		Uzunluk Başlangıç
istasyonları
1989 2014 23 26,1 km Yenikapı
Atatürk Havalimanı
Kirazlı
2000 2014 16 23,5 km Yenikapı
Hacıosman
Seyrantepe
2013 2013 11 15,9 km Kirazlı
MetroKent
Olimpiyat
2012 2016 19 26,2 km Kadıköy
Tavşantepe
2017 2018 16 20 km Üsküdar
Çekmeköy
2015 2015 4 3,3 km Levent
Boğaziçi Üniversitesi

İstasyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: İstanbul metrosu istasyonları listesi
İTÜ Ayazağa istasyonu

İstanbul metrosunda seksen altı istasyon bulunmaktadır. Kirazlı, Levent ve Yenikapı istasyonlarından birden fazla hat geçmektedir. Ayrılık Çeşmesi, Üsküdar ve Yenikapı istasyonlarından Marmaray'a aktarma yapılabilmektedir.

Gelecekteki genişletmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapımı devam eden veya uzatılan hatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ad İstasyon
sayısı 		Uzunluk Güzergâh Notlar
4 6,2 km[4] Başakşehir - Metrokent ↔ Kayaşehir Merkez 2025'te açılması planlanıyor
15 24,5 km[5] Mecidiyeköy ↔ Mahmutbey 2020'de açılması planlanıyor.
4 6,5 km[6] Kabataş ↔ Mecidiyeköy 2021'de açılması planlanıyor
6 6,9 km[7] Yenidoğan ↔ Hastane Beklemede.
5 7,5 km[8] Tavşantepe ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı 2022'de açılması planlanıyor
6 7,9 km Tavşantepe ↔ Tuzla[9] 2025'te açılması planlanıyor
8 9 km[10] Kirazlı ↔ Bakırköy İDO 2023'de açılması planlanıyor
6 9,1 km[8] Pendik Çarşı ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı 2026'da açılması planlanıyor
8 9,7 km[4] Kirazlı ↔ Halkalı Beklemede.
8 10,9 km[11] Çekmeköy ↔ Sultanbeyli[12] 2024'te açılması planlanıyor
11 13 km[13] Göztepe 60. Yıl Parkı ↔ Kâzım Karabekir 2023'te açılması planlanıyor.
12 13 km[5] İkitelli Sanayi ↔ Ataköy Kısmi olarak 2021'de açılması planlanıyor
13 14,3 km[14] Bostancı ↔ Dudullu Kısmi olarak 2021'de açılması planlanıyor
12 18,5 km[15] Mahmutbey ↔ Esenyurt Proje askıda
9 37,2 km[16] Gayrettepe ↔ İstanbul Havalimanı Kısmi olarak 2022'de açılması planlanıyor
6 ??? Halkalı ↔ İstanbul Havalimanı 2025'te açılması planlanıyor.

Planlanan hatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ad İstasyon
sayısı 		Uzunluk Güzergâh Notlar
27 31,8 km[17] Yenikapı ↔ Büyükçekmece İhale aşamasında
4 7 km Seyrantepe ↔ Alibeyköy Proje aşamasında.
3 3 km Kayaşehir ↔ Fenertepe Proje aşamasında
15 17 km Vezneciler ↔ Gaziosmanpaşa Proje aşamasında
23 20 km Kazlıçeşme ↔ Söğütlüçeşme Proje aşamasında
9 19 km Altunizade ↔ Sultanbeyli Proje aşamasında

Hizmetler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sistem (cuma gecesini cumartesi sabahına ve cumartesi gecesini pazar akşamına bağlayan geceler dışında) haftanın her günü son istasyonlardan sabah 6.00'da kalkan ilk trenden gece 00.00'da kalkan son trene kadar hizmet vermektedir.[18] Hafta sonları ve resmî tatillerde 00.00 ile 06.00 arasında yirmi dakikada bir ek seferler düzenlenmektedir.[19] Metro yolcularından İstanbulkart aracılığıyla ücret alınmaktadır.[20] Koronavirüs hastalığı 2019 sebebi ile gece metrosu seferleri iptal edilmiştir.[21]

Trenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ http://www.metro.istanbul/Content/assets/uploaded/Y%C4%B1llara-G%C3%B6re-Hat-Bazl%C4%B1-Ayl%C4%B1k-Yolcu-Say%C4%B1lar%C4%B1.pdf
  2. ^ "Üsküdar-Ümraniye metrosu açıldı (Türkiye'nin ilk sürücüsüz metrosu)". www.ntv.com.tr. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  3. ^ "İBB Başkanı Uysal müjdeyi verdi! Pazar günü açılıyor". www.haberturk.com. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  4. ^ a b http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3c.pdf
  5. ^ a b http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3a.pdf
  6. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=22
  7. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=
  8. ^ a b http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=6
  9. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=16
  10. ^ http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3b.pdf
  11. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=15
  12. ^ "İstanbul'un Anadolu Yakası'na yeni metro hattı". www.hurriyet.com.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  13. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=9
  14. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=8
  15. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=21
  16. ^ http://istanbulunmetrosu.com/RayliSistemInsaatlari.aspx?rsiid=19
  17. ^ http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3d.pdf
  18. ^ "Metro çalışma saatleri 2019: Metro saat kaçta açılıyor, kaçta kapanıyor?". www.sozcu.com.tr. 10 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  19. ^ "METRO İSTANBUL". www.metro.istanbul. 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  20. ^ "Belbim". www.istanbulkart.istanbul. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  21. ^ "Metro ve tramvaylarda sosyal mesafe önlemi…". www.metro.istanbul. 16 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 
  22. ^ Uysal, Onur (15 Oca 2019). "Bostancı-Dudullu metrosu (M8)". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Metro İstanbul web sitesi
"http://www.turkcewiki.org/w/index.php?title=İstanbul_metrosu&oldid=22852133" adresinden alındı.