Balıklı Ermeni Mezarlığı
| Balıklı Ermeni Mezarlığı | |
Balıklı Ermeni Mezarlığı, 2022 | |
| Mezarlık bilgileri | |
|---|---|
| Açılış yılı | 1554) |
| Ülke | Türkiye |
| Konum | Seyitnizam, Zeytinburnu, İstanbul |
| Koordinatlar | 41°0′28.2″K 28°54′47.87″D / 41.007833°K 28.9132972°D |
| Tür | Sivil |
| İşletme | Türkiye Ermenileri Patrikliği |
| Defin sayısı | 500+ |
Balıklı Ermeni Mezarlığı (Ermenice: Բալիքլի հայկական գերեզմանատուն), İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinin Seyitnizam mahallesinde bulunan bir Hristiyan mezarlığı. Kabristan adını eski bir yerleşim yeri olan günümüzde ise Zeytinburnu'nun semtlerinden biri olan Balıklı'dan almaktadır. Bakımı ve işletmesi Türkiye Ermenileri Patrikliği tarafından yapılmaktadır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Balıklı Ermeni Mezarlığı, İstanbul'un en eski iki Ermeni Mezarlığından birisi olarak Kanuni Sultan Süleyman'ın hüküm sürdüğü 1554 yılında şer-i devir yazısıyla Ermeni Cemaati mülküne devredildi.[1][2] Zaman içerisinde ortasından bir yol açılarak "Büyük Balıklı" ve "Küçük Balıklı" olarak ikiye ayrıldı. Kevork Pamukciyan'ın İstanbul Ansiklopedisi'nde aktardığına göre Büyük Balıklı kısmı 24 parsele bölünmüştü ve Küçük Balıklı'ya göre nispeten daha bakımlı vaziyette idi. 1903 yılında Samatya Ermeni Kilisesi İdare Heyeti tarafından mezarlığın etrafı duvarla örüldü. 1919'da mezarlığın düzenlenmesi için bir heyet teşekkül etti ve bu heyetin en büyük icraatı mezarlığının genel bir haritasını çıkarmak oldu. 1923-1925 yılları arasında mezarlığın etrafındaki duvar yeniden örüldü ve bu duvar örme sürecinde birçok mezar taşı da malzeme olarak kullanıldı.[3]
Mezarlık kayıtlarına göre buradaki en eski mezar taşı Zartar adlı bir kadına aittir ve 1618 tarihlidir.[3] Ğugas İnciciyan ise buradaki en eski mezar taşının 1551 tarihli olduğunu belirtir, toprak altında kalmış daha eski tarihli mezar taşları ya da kitabesiz mezarlara da tesadüf edilebileceğini söyler.[4] Büyük Balıklı'da Ermeni harfli Türkçe kitabelere de rastlanılmaktadır. Burada mezarı olan tanınmış isimler hakkında en geniş malumat Eremya Çelebi tarafından verilmiştir.[3] Kevork Pamukciyan da 1950-1956 yılları arasında buradaki mezar kitabelerini kayıt altına almış, biçimleri hakkında bilgi vermiş, Ermeni harfli Türkçe olan bazı kitabelerin çevirisini İstanbul Ansiklopedisi'nde yayımlamıştır.[5] Türkiye Ermenileri Patrikliği verilerine göre mezarlıkta yaklaşık 500 mezar taşı yer almaktadır.[1]
Mezarlık girişinin sağında 1985'te Sarkis Gövderelioğlu'nun yardımlarıyla yapılan Surp Sarkis Şapeli bulunmaktadır. 2016'da ise Ermenistan'dan getirilen haçkar mezarlığın ortasına yerleştirilmiştir.[6]
Mezarlıkta bulunan tanınmış kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Eremya Çelebi İstanbul Tarihi'nde [Badmutyun Isdanbolo] burada mezarı bulunan tanınmış kişileri zikreder. Dr. Vahram Torkomyan (1858-1942) ise bu isimlerin kısa biyografilerini hazırlamıştır. Eremya Çelebi'nin zikrettiği bu meşhur isimlerin bir kısmı şöyledir: Patrik Piskopos Hovannes, 1573 - 1581 arasında patriklik makamında bulunan bir zat; Erzincanlı Kot Karabet (Vartabed) (ö. 1623), Kilikya katolikosu olan bir ruhani; Rahip Kiragos, 1641'de İstanbul Patrikliğine getirilmiş yüksek ruhani; Kilikya Katolikosu Sivaslı Toros, Toros II unvanıyla bilinen yüksek ruhani, Meğrili Patrik Stepanaos, 1670 - 74 senelerinde patriklik makamında bulunmuş Hristiyan alimi. Bu isimler haricinde Alacacı Sefer, Divrikli Boğ'os ve Kömürciyan ailesinden bir zatı da zikretmektedir.[7]
Mezarı bulunan diğer isimler ise şöyledir;
- Agop Arad (1913-1990) - Ressam[8]
- Agop Kotoğyan (1937-2018) - Dermotolog[9]
- Artin Penik (1921-1982) - Terzi ve aktivist
- Eremya Çelebi Kömürciyan (1637-1695) - Şair ve müverrih[10]
- Garabed Artinyan (ö. 1847) - Mimar[11]
- Garbis Cancikyan (1920-1946) - Şair
- Hagop Bekyan (ö. 1928) - Doktor[12]
- Hrant Dink (1954-2007) - Gazeteci ve Agos genel yayın yönetmeni
- Kevork Gesaryan (ö. 1766) - Matbaacı[13]
- Kirkor Çulhayan (1868-1938) - Musikişinas ve bestekâr[14]
- Misak Metsarents (1886-1908) - Şair[15]
- Nubar Tekyay (1905-1955) - Keman virtüözü
- Nubar Terziyan (1909-1994) - Sinema oyuncusu
- Osep Minasoğlu (1929-2013) - Fotoğraf sanatçısı[16]
- Sarkis Çerkezyan (1916-2009) - Yazar ve siyasetçi
- Tıbir Bağdasar (1683-1768) - Şair[17]
- Zakar Tarver (1893-1960) - Doktor ve siyasetçi
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Hrant Dink'in giriş kısmındaki anıt mezarı
Misak Metsarents (sol) ve Garbis Cancikyan'ın (sağ) bitişik anıt-mezarları
Nubar Terziyan'ın aile kabristanlığındaki mezarı
"Kolsuz Agop" lakaplı Agop Kotoğyan'ın mezarının girişinde yer alan kol detayı
Nubar Tekyay ve Artin Penik'in yan yana bulunan mezarları
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Pamukciyan, Kevork. "Balıklı Ermeni Mezarlığının En Eski Kayıtları." Bazmavep 128, no. 9-10, 1970: 263-267.
- Çınar, Ayşenur (2020). İstanbul Balıklı Ermeni Mezarlığındaki Bezemeli Mezar Taşları (Yüksek lisans tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi. s. 163. Erişim tarihi: 17 Mart 2022.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Balıklı Ermeni Mezarlığı". Türkiye Ermenileri Patrikliği. 2019. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
- ^ "Balıklı Ermeni Mezarlığı". ermenikulturu.com. 9 Eylül 2014. 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
- ^ a b c Kevork Pamukciyan (1960). "Balıklı Ermeni Mezarlığı". İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 4. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi Neşriyat Kollektif Şirketi. ss. 2021-2022.
- ^ İnciciyan, Ğugas (1976). XVIII. asırda İstanbul. İstanbul: Baha Matbaası. s. 20.
- ^ Sarı Güven, Melek (2005). Kevork Pamukciyan'ın Tarih Perspektifinden Olaylara Bakış (PDF) (Yüksek lisans). Ankara: Ankara Üniversitesi. s. 9, 32. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ "Balıklı Ermeni Mezarlığı'na yeni anıt". Agos. 24 Ağustos 2016. 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ Kömürciyan, Eremya Çelebi (1988). Kevork Pamukciyan ve Hrand D. Andreasyan (Ed.). İstanbul Tarihi: 17. Asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti. ss. 23-24, 184-186.
- ^ "Agop Arad'ı toprağa verdik" (PDF). Taha Toros Arşivi. 10 Ekim 1990. 2 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ "'Kolsuz Agop' son yolculuğuna uğurlandı". Dünya. 17 Şubat 2018. 17 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
- ^ Yılmazer, Ziya (1995). "Eremya Çelebi" (PDF). TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 11. İstanbul. ss. 313-314.
- ^ Pamukciyan, Kevork (2003). Biyografileriyle Ermeniler. İstanbul: Aras Yayıncılık. s. 40.
- ^ Pamukciyan 2003, s. 111.
- ^ Pamukciyan 2003, s. 224.
- ^ Pamukciyan 2003, s. 182.
- ^ Kolektif (1 Şubat 2016). Notos Öykü 56 - Yüz Yılın 40 Filmi (Notos’un 10. Büyük Soruşturması): Şubat-Mart 2016. Notos Kitap Yayıncılık Eğitim Danışmanlık ve Sanal Hizmetler Tic. Ltd. Şti. 14 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
- ^ "'Stüdyo Osep' artık yok!". Milliyet. 14 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
- ^ Pamukciyan 2003, s. 83.
