Ermenice
| Ermenice | |
|---|---|
Ermeni alfabesiyle Ermenice | |
| Ana dili olanlar | Ermenistan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır) |
| Konuşan sayısı | 5.924.320 (2001)[1] |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa dilleri * Ermenice |
| Yazı sistemi | Ermeni alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Ermenistan  Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır) |
| Tanınmış azınlık dili | [2] Kıbrıs Cumhuriyeti Polonya Romanya  Ukrayna[3] |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | hy |
| ISO 639-2 | arm (B) hye (T) |
| ISO 639-3 | Çeşitli: hye – Modern Ermenice xcl – Klâsik Ermenice axm – Orta Ermenice |
Kafkasyada Ermenice konuşulan bölgeler | |
| Ermenice tarihi |
|---|
| dizisinin bir parçası |
|
|
Ermeni abecesi Ermenice'nin Latin abecesinde yazımı |
Ermenice (Ermenice հայերեն - Hayeren), Ermeniler tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın ve uluslararası arenada tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.
Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.[4] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası'nda "kesinlikle tehlikede bir dil" olarak yer alır.[5][6]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.[7] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.[8]
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar[9] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.
Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.[10]
Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]
| Sayı | Doğu/Batı Ermenice | Ermeni alfabesi ile |
|---|---|---|
| 1 | Mek/Meg | Մեկ |
| 2 | Yerku/Yergu | Երկու |
| 3 | Yerek | Երեք |
| 4 | Çors | Չորս |
| 5 | Hing/Hink | Հինգ |
| 6 | Vets | Վեց |
| 7 | Yott/Yottı | Եօթ/Յոթ |
| 8 | Uttı | Ութը |
| 9 | İnnı | Իննը |
| 10 | Tası/Dası | Տասը |
| 20 | Kısan | Քսան |
| 30 | Yeresun | Երեսուն |
| 40 | Karrasun | Քառասուն |
| 50 | Hisun | Հիսուն |
| 60 | Vattsun | Վաթսուն |
| 70 | Yottanasun | Եօթանասուն/Յոթանասուն |
| 80 | Uttsun | Ութսուն |
| 90 | İnnsun | Իննսուն |
| 100 | Haryur/Harür | Հարիւր/Հարյուր |
| 1000 | Hazar | Հազար |
Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]
| İsim (Doğu/Batı) | küçük harf | büyük harf | Latin karşılığı | sayısal değeri | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Ayb/Ayp | ա | Ա | a | 1 |
| 2 | Ben/Pen | բ | Բ | b | 2 |
| 3 | Gim/Kim | գ | Գ | g | 3 |
| 4 | Da/Ta | դ | Դ | d | 4 |
| 5 | Yeç | ե | Ե | e | 5 |
| 6 | Za | զ | Զ | z | 6 |
| 7 | E | է | Է | ē | 7 |
| 8 | It | ը | Ը | ə | 8 |
| 9 | To | թ | Թ | t῾ | 9 |
| 10 | Je | ժ | Ժ | ž | 10 |
| 11 | İni | ի | Ի | i | 20 |
| 12 | Liun/Lün | լ | Լ | l | 30 |
| 13 | Xe | խ | Խ | x | 40 |
| 14 | Tsa/Dza | ծ | Ծ | c | 50 |
| 15 | Ken/Gen | կ | Կ | k | 60 |
| 16 | Ho | հ | Հ | h | 70 |
| 17 | Dza/Tsa | ձ | Ձ | j | 80 |
| 18 | Ğat/Ğad | ղ | Ղ | ł | 90 |
| 19 | Çe/Ce | ճ | Ճ | č | 100 |
| 20 | Men | մ | Մ | m | 200 |
| 21 | Hi | յ | Յ | y | 300 |
| 22 | Nu | ն | Ն | n | 400 |
| 23 | Şa | շ | Շ | š | 500 |
| 24 | Vo | ո | Ո | o | 600 |
| 25 | Ça | չ | Չ | č῾ | 700 |
| 26 | Pe/Be | պ | Պ | p | 800 |
| 27 | Ce/Çe | ջ | Ջ | ǰ | 900 |
| 28 | Rra | ռ | Ռ | ṙ | 1000 |
| 29 | Se | ս | Ս | s | 2000 |
| 30 | Vev | վ | Վ | v | 3000 |
| 31 | Tiun/Dün | տ | Տ | t | 4000 |
| 32 | Re | ր | Ր | r | 5000 |
| 33 | Tso | ց | Ց | č | 6000 |
| 34 | Hiun/Hün | ւ | Ւ | w | 7000 |
| 35 | Piur/Pür | փ | Փ | p῾ | 8000 |
| 36 | Qe | ք | Ք | k῾ | 9000 |
| 37 | O | օ | Օ | ō | 10000 |
| 38 | Fe | ֆ | Ֆ | f | 20000 |
Ermeniceden Türkçeye geçen sözcükler[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren[11][12] ile Prof. Dr. Robert Dankoff[13] sayılabilir.[kaynak belirtilmeli] Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir.[14][15][16]
|
|
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.
- ^ Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
- ^ "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014.
Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.
- ^ "Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.
- ^ "akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
- ^ Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
- ^ Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75. ISBN 0-140-14305-X.
- ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
- ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
- ^ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
- ^ "Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
