Tanzimat Fermanı
|
Tanzimât Fermânı'nın asıl örneği | |
| Çeşit | Ferman |
|---|---|
| İmzalanma | 3 Kasım 1839 |
| Yer | İstanbul |
| İmzacı devletler |
 Osmanlı Devleti |
| Dilleri | Osmanlı Türkçesi |
| Türkiye'de anayasal süreç |
|
Anayasal belgeler
Anayasalar
Referandumlar
|
|
|
Tanzimat (تنظيمات) Fermânı Türk tarihinde Batılılaşmanın ilk somut adımıdır. 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecid döneminde Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından okunmuştur. Gülhane Parkı'nda okunması nedeniyle Gülhane Hatt-ı Şerifi (Padişah Yazısı), Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu veya Tanzimât-ı Hayriye (Hayırlı Düzenlemeler) olarak da anılır. Bu fermânla devlet kendisini yenilemesi gerektiğini söylemiştir. Fransız İhtilâli ile Osmanlı ülkesinde aydın kişiler ve yeni fikirler oluşmaya başlamıştır. Özellikle meşrui yönetim yanlısı aydınların baskıları, yapılan ıslahatların kalıcı olması fikri ve Fransız İhtilâli ile ülkeye giren milliyetçilik fikirlerinin olumsuz etkilerinden kurtulmak amacı ile 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı'nda ilan edilmiştir. Bu nedenle fermanın diğer bir adı da Gülhane-i Hattı Hümâyûnu'dur.
Osmanlı Devleti'nde Hâriciye Nâzırı Mustafa Reşid Paşa’nın 3 Kasım 1839 tarihinde okuduğu “Gülhâne Hatt-ı Hümâyûnu” ile başladığı kabul edilen Tanzimat hareketi, görünen yüzüyle devlet işlerinde bozulan düzeni yeni baştan tesis etme amacındaydı. Ancak askerî, mülkî ve hukukî alanda hayata geçirilen reformlar, bir siyasî düzen değişikliğinden öteye geçmiş, Türk düşünce sisteminde de köklü bir değişmeye zemin hazırlamıştır.[1]
Fermanda yer alan genel konular[değiştir | kaynağı değiştir]
- Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması,
- Yargılamada açıklık, hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek (Hukuk devleti özelliğini yansıtır.),
- Vergide adalet,
- Erkeklere dört yıl mecburi askerlik,
- Rüşvetin ortadan kaldırılması,
- Herkesin mal ve mülküne sahip olması, bunu miras olarak bırakabilmesi (Özel mülkiyet güvence altına alındı; müsadere kaldırıldı.).
Fermanda verilen bütün sözlerin tamamen yerine getirilememesine rağmen bu çabalar, İslami yönetimden uzaklaşmaya, çağdaşlaşmaya ve cumhuriyet fikrine önayak olmuştur. Tanzimat Fermanı'nın okunmasından I. Meşrutiyet'in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839 - 22 Kasım 1876) olarak anılır.
İlan nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa'nın desteğini almak,[2]
- Londra Boğazlar Sözleşmesi'nde Avrupa'nın desteğini almak,
- Avrupa'nın Osmanlı'nın iç işlerine karışmasını önlemek,[2]
- Fransız İhtilali'nin milliyetçilik etkisini azaltmak,[2]
- Gayrimüslimleri devlete bağlamak,[2]
- Fransız İhtilali'nin etkisiyle meşruti yönetim isteyen aydınların baskılarını azaltmak.
Tanzimat Fermanı ve düşünce hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Tanzimat Dönemi'nde yetişen aydınlarda görülen bir diğer kayda değer düşünce değişikliği Türkistan Türklerini de içine alan Türk milliyetçiliği fikrinin ortaya çıkmasıyla kendisini göstermiştir. Zira Tanzimat Dönemi'ne kadar Osmanlı devletinin sınırları dışında yaşayan Türklerin pek farkına varılmamıştır. Gerçi 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar Çağatay edebiyatı, Alî Şîr Nevâî’nin eserleri başta olmak üzere, bazı Osmanlı şair ve yazarlarca takip edilmiştir; ancak Tanzimat’tan önceki devirlerde Türk denince akla umumiyetle Osmanlı ülkesinde yaşayan insanlar gelmiştir.[1]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Tanzimât Dönemi (3 Kasım 1839 - 22 Kasım 1876)
- Islâhat Fermânı (Hatt-ı Hümâyûn, 18 Şubat 1856)
- Osmanlı Devleti Tarihi Zaman Çizelgesi
- Tanzimat edebiyatı
- Tanzimat Fermanı Hakkında Bir İnceleme
 |
Vikikaynak'ta Tanzimat Fermanı ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
| Çokdilli Vikikaynak'ta Tanzimat Fermanı metnini Osmanlıca harflerle okuyabilirsiniz. |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Prof. Dr. Mesut Şen, "TANZİMAT AYDINLARININ “ÇAĞATAY TÜRKÇESİ”NE BAKIŞI VE ŞEMSEDDÎN SÂMÎ’NİN TESİRİ[ölü/kırık bağlantı]", Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c d Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Öğretim Üyeleri. Fatma Acun (Ed.). Atatürk ve Türk İnkılâp Tarihi (14 bas.). ss. 41-44.
