Gürcüler

Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla
Gürcüler
ქართველები
Kartvelebi

Gürcüler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Gürcistan 3.223.600[1]
 Rusya 157.803-900.000[2][3]
 Avrupa Birliği 250.000
 ABD 100.000[4]
 İran 72.000[5]
 Türkiye 91.500-1.500.000[6][7]
 Ukrayna 34.199[8]
 Yunanistan 23.159-300.000[9][10]
 Brezilya 20.750
 Japonya 14.000
 İtalya 12.670
 Kazakistan 4.990[11]
 Birleşik Krallık 12.000[12]
 Azerbaycan 9.900[13]
 Singapur 3.500
 Fransa 2.500
 Kanada 2.200[14]
 Beyaz Rusya 2.400[15]
 Letonya 1.172[16]
 Arjantin 1.050
 Meksika 1.000
 Ermenistan 974[17]
 Avustralya ~500[18]
Diller
Gürcüce
Din
Gürcü Ortodoks ve Elçisel Kilise
Gürcü Katolik, İslam (İran, Türkiye ve Acara'nın köylerinde)

Gürcüler (Gürcüce: ქართველები Kartvelebi), günümüzde büyük bölümü Gürcistan’da yaşamakta olan Kafkasya halkı. Gürcüler ayrıca Azerbaycan, İran, Rusya, Türkiye, ABD ve Avrupa’nın bazı ülkelerine de dağılmıştır. Tarihsel antropoloji açısından Gürcüler; Svanlar, Lazlar ve Megreller ile aynı kökenden gelen bir Kartveli halkı olarak kabul edilir. Halkın büyük çoğunluğu bir Güney Kafkas dili olan Gürcüce konuşmaktadır.

Adın kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcüler kendilerini Kartvelebi (Gürcüce: ქართველები), ülkelerini Sakartvelo (Gürcüce: საქართველო), dillerini Kartuli (Gürcüce: ქართული) olarak adlandırır.[19][20] Gürcü kroniklerine göre Kartvelilerin atası, Kitabı Mukaddes’teki Yafes’in torunlarından Kartlos’tur. Ancak bilim adamları, kelimenin eski zamanlarda baskın bir grup olarak ortaya çıkan proto-Gürcü kabilelerinden biri olan Kartlar'dan türediği konusunda hem fikirler.[21]Strabon, Herodot, Plutarkhos, Homeros gibi Antik Yunan ve Titus Livius, Tacitus gibi Romalı yazarlar ülkenin doğusundakileri İberler (Bazı Eski Yunan kaynaklarında İberoi), batısındakilerini de Kolhlar olarak adlandırmışlardır.[22]

Gezgin Jacques de Vitry dini temelli teorilere dayandırarak, ismin kökenini Gürcüler arasında ünlü olan Aziz Giorgi'nin ismi ile açıklıyor,[23] gezgin Jean Chardin ise, "Gürcistan" kelimesinin Kolhis'e geldiklerinde [21] gelişmiş bir tarım toplumuyla karşılaşarak etkilenen Yunanlılarca Yunanca γεωργός (Georgios, "çiftçi") kelimesinden geldiğini düşünüyordu.[21]

Prof. Aleksandre Mikaberidze'nin söylediği gibi, Gürcistan / Gürcüler kelimelerinin kökeninin bu asırlık açıklamaları, kelimenin kökeninin Farsça gurğ / gurğān ("kurt"[24]) kelimesi olduğunu düşünen bilim camiası tarafından reddediliyor.[21] Farsça kelime gurğ / gurğān ile başlayan kelime, daha sonra Slav ve Batı Avrupa dilleri de dahil olmak üzere birçok başka dilde benimsendi.[21][25] Bu terimin kendisi, Gorgan ("kurtların ülkesi") olarak anılan, Hazar'a yakın bölgenin antik İran ismiyle oluşturulmuş olabilir.[21][26]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Kartveli devletleri[a]

Gürcüler, Büyük İskender Ahameniş İmparatorluğu'nu ortadan kaldırana dek bu imparatorluğun kültürel ve politik olarak bir parçası olan Klasik Antik Çağ'ın İberya ve Kolhis medeniyetleri ile tarih sahnesine çıktılar.[27] Kapadokyalı Azize Nino tarafından Hristiyanlığın İberya'da yayılması ile birlikte 4. yüzyılda İsa'nın inancını benimseyen ilk milletlerden biri oldular ve günümüzde Gürcülerin büyük çoğunluğu Doğu Ortodoks Hristiyandır ve kendi milli otosefal kiliseleri olan Gürcü Ortodoks Kilisesi'ni takip ederler[28][29] ayrıca Gürcü Katolik ve Müslüman topluluklar ve kayda değer sayıda dine bağlı olmayan Gürcüler de bulunmaktadır. Orta Çağlar Asya ve Avrupa'yı bir birine bağlayan bir köprü vazifesi gören Kafkasya'da 1008 yılında Gürcülerin birleşerek bir pan-Kafkas imparatorluğu [30] olan birleşik Gürcistan Krallığı'nı kurmasına tanık oldu,[31][32][33] daha sonraları Gürcü Altın Çağı'nın başlamasıyla birlikte ülke politik ve kültürel gücünün zirvesine ulaştı. Bu dönem Moğollar ve Timur'un istilaları,[34] Kara Veba, Konstantinopolis'in Düşüşü ve aynı zamanda büyük Gürcistan krallarının sonuncusu V. Giorgi'nin 1346 yılında ölümünü takiben ortaya çıkan iç karışıklılar gibi nedenlerin bir sonucu olarak krallığın zayıflaması ve daha sonra bölünmesine dek sürdü.[35]

Bundan sonraki Erken Modern Çağ boyunca, Gürcüler politik olarak bölünmüştü ve Osmanlı İmparatorluğu ve İran'ın ardışık hanedanlarına bağlı krallıklar ve prenslikler dönemi başladı. Gürcüler müttefikler aramaya başladılar ve siyasi ufuktaki Rusları kayıp Bizans İmparatorluğu'nun yerine "Hristiyan inancı uğruna" olası bir müttefik olarak buldular.[36] Gürcü kralları ve Rus çarları, 1783'te Doğu Gürcistan Kartli-Kaheti Kralı II. Erekle'nin Rus İmparatorluğu ile bir ittifak kurmasıyla sonuçlanan karşılıklı en az 17 elçi görevlendirdiler.[37] Bununla birlikte Rus-Gürcü ittifakı, Rusya'nın 1801'de iç karışıklarla mücadele eden Doğu Gürcistan Kartli-Kaheti Krallığı'nı [38] ve 1810'da Batı Gürcistan İmereti Krallığı'nı [39] ilhak etmeye devam ederek antlaşmanın şartlarını yerine getirmemesi nedeniyle sona erdi.[40][41] Devleti yeniden canlandırmak için birkaç ayaklanma ve harekât düzenlendi, bunlardan en önemlisi başarısızlığa uğrayan 1832 komplosuydu.[42] Gürcistan üzerindeki Rus yönetimi İran, Osmanlı ve Rus İmparatorluğu'nun 19. yüzyıl boyunca parça parça ilhak ettiği geriye kalan Gürcü bölgeleri ile yapılan çeşitli barış antlaşmaları sonucu kabul edildi. Gürcüler, Rusya'dan bağımsızlıklarını 1918'den 1921'e kadar kısa süreliğine Birinci Gürcü Cumhuriyeti döneminde ve son olarak Sovyetler Birliği'nden 1991'de yeniden kazandılar.

Gürcü milleti, her biri kendine özgü gelenekleri, adetleri ve diyalektleri olan çeşitli coğrafi boylardan ve Svanlar ve Megreller gibi kendi bölgesel dilleri olan akraba halklardan oluşuyor. Kendine özgü yazı sistemi ve 5. yüzyıla kadar uzanan kadim yazılı geleneği ile Gürcü dili, Gürcistan'ın resmi dili olduğu kadar ülkede yaşayan tüm Gürcülerin eğitim dilidir. Gürcistan Diaspora Sorunları Devlet Bakanlığı'na göre, resmi olmayan istatistikler dünyada 5 milyondan fazla Gürcü olduğunu söylemektedir.[43]

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Battaglio, Fornarino, al-Zahery ve diğer bilim insanlarının yaptığı insan genetiği üzerine çalışmaların (2009) gösterdiği bilgilere göre Gürcüler herhangi bir ülkede kayıtlara geçen en yüksek oranda Haplogrup G (30.3%) taşımaktadırlar. Gürcü Y-DNA’sı ayrıca Haplogrup J2 (31.8%), Haplogrup R1a (10.6%) ve Haplogrup R1b (9.1%)’ ye mensuptur.[44]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

İmereti Kralı III. Aleksandre’nin altın kaplamalı zırhı.

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Gürcüce ve Gürcücenin lehçeleri

Gürcülerin konuştuğu dil Gürcüce, günümüzde Gürcistan’ın standart dilidir. Gürcü alfabesi olarak bilinen ayrı bir yazı sistemiyle yazılır. Bu alfabede 33 fonem vardır. Gürcüce, temel olarak Doğu Gürcüce’si üzerinde gelişmiş, süreç içinde edebiyat ve devlet dili olmuştur. Bu standart dile dayanan Gürcü edebiyatı, yaklaşık 1.500 yıllık bir geleneğe sahiptir.

Gürcistan, tarihi boyunca farklı feodal siyasi yapıların varlığını sürdürdüğü bir ülkeydi. Birkaç yüzyılın birleşik bir devlet yapısı olmasına karşın, bu zaman dilimini dışında ülke topraklarında birden fazla krallık ve prenslik bulunuyordu. Ayrı siyasi yapıların da korunduğu bu bölgelere bağlı olarak Gürcüce’nin farklı diyalektleri konuşuluyordu. Günümüzde bu diyalektlere konuşma dilinde rastlanır, ancak bu diyalektler ayrı bir yazı dili olarak kullanılmamıştır.

III. Bagrat tarafından inşa edilmiş Bagrati Katedrali

Gürcücenin lehçeleri arasında İmereti, Raça-Leçhumi, Guria, Acara, İmerhev (Türkiye'de), Kartli, Kaheti, İngilo (Azerbaycan'da), Tuş, Hevsur, Moheve, Pşavi, Fereydan lehçesi (İran'da Fereydunşehr ve Fereydan), Mtiuleti, Mesheti ve Cavaheti lehçeleri bulunmaktadır.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Gürcistan'da din

Hristiyanlık 6. yüzyılda İberya Krallığı'da resmi din olmuştur.[45] Gürcüler günümüzde de büyük çoğunlukla Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensuptur. 2002 yılı nüfus sayımına göre halkın %82'si Doğu Ortodoksu olmaktadır.[46] Gürcü Ortodoks Kilisesi ülkede önemli bir konuma sahiptir ve halkın %95'i kiliseye ve icraatlarına olumlu yönden bakmaktadır.[47] Buna karşılık halkın sadece %15 ila %20'si düzenli olarak dini kilise etkinliklerine katılmaktadır.[47] Acara Özerk Cumhuriyeti ile Türkiye ve İran'da yaşayan bazı Gürcüler ise İslam'ı benimsemiştir. Aynı zamanda küçük bir Gürcü Yahudi topluluğu da bulunmaktadır.

Tarih boyunca, özellikle Hristiyanlık öncesi devirlerde, Gürcü halkı arasında Zerdüştçülük, Gürcü mitolojisi ve Mitraizm gibi diğer dinler de yaygın olmuştur.[48]

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcüler Supra'da ziyafet vermekte ve Tamada bir konuşma yapmakta, Niko Pirosmani.

Gürcü mutfağı Gürcistan'a özgüdür, ancak aynı zamanda diğer Avrupa mutfaklarından ve komşu Batı Asya mutfaklarından bazı etkiler taşımaktadır. Megrel, Kaheti, İmereti yemekleri gibi her bir tarihi Gürcistan bölgesi kendine özgü farklı yemek kültürlerine sahiptir. Çeşitli et yemeklerine ek olarak Gürcü mutfağı vejeteryan yemeklerinin birçok çeşitini sunar.

Yemek ve içkinin Gürcü kültüründeki önemi en iyi şekilde bir Kafkasya ziyafeti, ya da birçok çeşit yemeğin hazırlandığı ve buna eşlik eden büyük miktarda şarabın sunulduğu Supra'da görülebilir, ziyafet saatler boyunca sürebilmektedir. Gürcü ziyafetinde tamada çok önemlidir ve bu geleneksel vazife çok saygı duyulan bir roldür.

Eski Sovyet ülkelerinde özellikle Rusya olmak üzere diğer Sovyet ülkelerine Gürcü göçleri sebebiyle bu ülkelerde Gürcü yemekleri çok popülerdir. Rusya'nın bütün büyük şehirlerinde menülerinde Gürcü yemekleri sunan birçok Gürcü ve Rus restoranları bulunmaktadır.[49]

Coğrafi Boylar ve Akraba Halklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcüler tarihsel olarak, atalarının geleneksel olarak yaşadığı coğrafi bölgeye göre çeşitli boylara ayrılmıştır.

Bu boylardan herhangi birinin üyesi farklı bir bölgeye taşınsa bile, atalarının bölgelerinin adıyla bilinmeye devam ederler. Örneğin, bir Gurul Tiflis'e (Kartli bölgesinin bir parçası) taşınırsa, aslında Kartli'de yaşamasına rağmen kendisini otomatik olarak Kartlili olarak tanımlamayacaktır. Ancak, önemli miktarda zaman geçerse bu değişebilir. Örneğin, yüzyıllardır İmereti bölgesinde yaşayan ve şimdi İmeretili veya İmeretili-Megreller olarak tanımlanan bazı Megreller var.

Dağlık doğu Gürcü illerinden gelen soyadlar (Kaheti vb.) -uri (ური) veya -uli (ული) son eki ile ayırt edilebilir. Çoğu Svan soyadı tipik olarak -ani (ანი), Megrel soyadları -ia (ია), -ua (უა) veya -ava (ავა) ve Laz soyadları -şi (ში) ile biter.

İsim Gürcüce İsmi Coğrafi Bölge Lehçe veya Dil
Acaralılar აჭარელი açareli Acara Acara lehçesi
Gurullar გურული guruli Guria Guria lehçesi
İmeretililer იმერელი imereli İmereti İmereti lehçesi
Cavahiler ჯავახი cavahi Cavaheti Cavaheti lehçesi
Kahetililer კახელი kaheli Kaheti Kaheti lehçesi
Kartlililer ქართლელი kartleli Kartli Kartli lehçesi
Hevsuriler ხევსური hevsuri Hevsureti Hevsuri lehçesi
Leçhumililer ლეჩხუმელი leçhumeli Leçhumi Leçhumi lehçesi
Megreller მეგრელი megreli Megrelya Megrelce
Meshiler მესხი meshi Mesheti (Samtshe) Mesheti lehçesi
Mohevililer მოხევე moheve Hevi Mohevi Lehçesi
Pşavililer ფშაველი pşaveli Pşavi Pşavi lehçesi
Raçalılar რაჭველი raçveli Raça Raça lehçesi
Svanlar სვანი svani Svaneti Svanca
Tuşlar (Çagma) თუში tuşi Tuşeti Tuşeti lehçesi

Modern Gürcistan Dışında[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Gürcüce İsmi Coğrafi Bölge Lehçe veya Dil Nüfus Din
Lazlar ლაზი lazi Trabzon, Rize, Artvin (Türkiye) Lazca 1 milyon Din: Müslüman çoğunluk, Ortodoks azınlık
Fereydan Gürcüleri ფერეიდანი pereidani Fereydan (İran) Fereydan lehçesi 100,000 +[50] Din: Müslüman[50]
Çveneburiler ჩვენებური çveneburi Karadeniz Bölgesi (Türkiye) Gürcüce 91,000[51]–1,000,000[52] Din: Müslüman [51]
İngiloylar ინგილო ingilo Saingilo Hereti Zaqatala (Azerbaycan) İngiloy lehçesi 12,000 Din: Müslüman çoğunluk,[53]
Ortodoks azınlık[54]
İmerhevliler შავში şavşi Şavşat (Türkiye) İmerhev lehçesi Din: Müslüman çoğunluk
Klarcetililer კლარჯი klarci Klarceti (Türkiye) İmerhev lehçesi

Tarihsel Gürcü Boyları[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Gürcüce İsmi Coğrafi Bölge Lehçe veya Dil
Dvallar დვალი dvali Rusya Federasyonu Kuzey Osetya Dval lehçesi

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan’ın nüfusu 4.497.600’dür (2012.[55] Gürcistan’ın 2002 yılı nüfus sayımına göre toplam nüfusun %83'ü Gürcüler, %6,5'i Azeriler, %5,7'si Ermeniler, %1,5'i Ruslar, %0,9'u Osetler, %0,4'i Ezidiler, %0,3'ü Rumlar, %0,2'si Çeçenler, %0,2'u Ukraynalılar ve %0,1'i Abhazlardan oluşuyordu.[56]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • ^
    Literatürde bazen "Kolhis Krallığı" olarak geçse de, Kolhis'de yapısal açıdan kurumsallaşmış bir monarşi bulunmuyordu.

    • Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

    1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
    2. ^ (Rusça) Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года 25 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    3. ^ ქართულ დიასპორათა განსახლება რუსეთის ფედერაციაში State Ministry on Diaspora Issues of Georgia
    4. ^ ქართული დიასპორა ამერიკის შეერთებულ შტატებში State Ministry on Diaspora Issues of Georgia
    5. ^ "Ethnic Groups of Israel". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    6. ^ Ethnologue: Georgian
    7. ^ "Ethnic groups in Turkey: Georgians". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    8. ^ "Ukrainian Census 2001". 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    9. ^ "2001 Greek census" (PDF). 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    10. ^ საბერძნეთის ქართული დიასპორა State Ministry on Diaspora Issues of Georgia
    11. ^ "Kazakhstan Census 2009". 1 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    12. ^ ქართული დიასპორა დიდ ბრიტანეთში State Ministry on Diaspora Issues of Georgia
    13. ^ "Azerbaijan Census 2009". 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    14. ^ "Statistics Canada: Georgian". 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    15. ^ (Rusça) Белстат. Предварительные итоги переписи населения Беларуси 2009 г. 17 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    16. ^ (Letonca) Latvijas iedzīvotāju sadalījums pēc nacionālā sastāva un valstiskās piederības 30 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    17. ^ "2011 Armenian Census" (PDF). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
    18. ^ 2006 Census Tables: Australia (Georgian)
    19. ^ Suny, p. 3
    20. ^ Rapp (2016), location: 656
    21. ^ a b c d e f Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia. 2. Rowman & Littlefield. s. 3. ISBN 978-1442241466. 
    22. ^ David Braund (1994). A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562. Oxford University Press. ss. 17-18. ISBN 978-0198144731. 
    23. ^ Peradze, Gregory. "The Pilgrims' derivation of the name Georgia". Georgica, Autumn, 1937, nos. 4 & 5, 208–209
    24. ^ Hock, Hans Henrich; Zgusta, Ladislav (1997). Historical, Indo-European, and Lexicographical Studies. Walter de Gruyter. s. 211. ISBN 978-3110128840. 
    25. ^ Boeder, Winfried; Bublitz, Wolfram; von Roncador, Manfred; Vater, Heinz (2002). Philology, typology and language structure. Peter Lang. s. 65. ISBN 978-0820459912. The Russian designation of Georgia (Gruziya) also derives from the Persian gurg. 
    26. ^ Rapp Jr., Stephen H. (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Ashgate Publishing. s. 21. ISBN 978-1472425522. 
    27. ^ Rayfield, pp. 18—19
    28. ^ Suny, p. 21
    29. ^ Rayfield, p. 39
    30. ^ Rapp (2016), location: 453
    31. ^ Suny, p. 32
    32. ^ Rayfield, p. 71
    33. ^ Eastmond, p. 39
    34. ^ W.E.D. Allen, location: 1157
    35. ^ W.E.D. Allen, location: 337
    36. ^ W.E.D. Allen, location: 1612
    37. ^ W.E.D. Allen, location: 344
    38. ^ Suny, p. 59
    39. ^ Suny, pp. 64-66
    40. ^ Suny, pp. 63-65-88
    41. ^ Rayfield, p. 259
    42. ^ Suny, pp. 71-72
    43. ^ Statistics 22.04.2015
    44. ^ Battaglia V, Fornarino S, Al-Zahery N, ve diğerleri. (Haziran 2009). "Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in southeast Europe". European Journal of Human Genetics. 17 (6): 820-30. doi:10.1038/ejhg.2008.249. PMC 2947100 $2. PMID 19107149. 
    45. ^ Rapp, Stephen H., Jr (2007). "7 – Georgian Christianity". The Blackwell Companion to Eastern Christianity. John Wiley & Sons. s. 138. ISBN 978-1-4443-3361-9. 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012. 
    46. ^ "2002 census results – p. 132" (PDF). 30 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020. 
    47. ^ a b "Georgia's mighty Orthodox Church". BBC News. 2 Temmuz 2013. 
    48. ^ "GEORGIA iii. Iranian elements in Georgian art and archeology". 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2015. 
    49. ^ Mack, Glenn R.; Surina, Asele (2005). Food Culture in Russia And Central Asia. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32773-4. 
    50. ^ a b Rezvani, Babak (Kış 2009). "The Fereydani Georgian Representation". Anthropology of the Middle East. 4 (2): 52-74. doi:10.3167/ame.2009.040205. 
    51. ^ a b Extra, Guus; Gorter, Durk (2001). The Other Languages of Europe. Guus Extra & Durk Gorter. ISBN 9781853595097. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2014. About 91,000 Muslim Georgians living in Turkey. 
    52. ^ "Türkiye'deki Yaşayan Etnik Gruplar Araştırıldı". Milliyet. 6 Haziran 2008. Erişim tarihi: 7 Haziran 2008. 
    53. ^ Ramet, Sabrina P. (1989). Religion and Nationalism in Soviet and East European Politics. Durham: Duke University Press. s. 187. ISBN 9780822308911. 
    54. ^ Friedrich, Paul (1994). Encyclopedia of World Cultures: Russia and Eurasia, China (1. publ. bas.). Boston, Massachusetts: G.K. Hall. s. 150. ISBN 9780816118106. A part of the Ingilo population still retains the (Orthodox) Christian faith, but another, larger segment adheres to the Sunni sect of Islam. 
    55. ^ ""Georgia's Population 4.497 million - Geostat"". Civil.ge. 29 Kasım 2013. 
    56. ^ "" ეთნოსები საქართველოში" (Gürcistan'da etnik gruplar)" (PDF). nplg.gov.ge. 2008. 28 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2013. 
    "http://www.turkcewiki.org/w/index.php?title=Gürcüler&oldid=24677278" sayfasından alınmıştır