Gaius Plinius Secundus

Yaşlı Plinius: 19. yüzyıla ait hayali bir portresi. Maalesef Plinius'nun yaşadığı döneme ait herhangi bir tasviri ele geçmemiştir.

Natural History

Gaius Plinius Secundus Maior, (kısaca Büyük Plinius (Latince Plinius maior) ya da Yaşlı Plinius) (d. 23, Como – ö. 24 Ağustos 79, Stabiae). Yazar ve filozof.

Plinius, bilim tarihindeki yerini, dönemine ait bilgileri derlemek amacıyla kaleme aldığı, insanlık tarihinin ilk ansiklopedisi sayılan dev yapıtına borçludur. "Doğa tarihi" (Naturalis Historia) adı altında birleştirilmiş 37 kitaptan oluşan bu yapıt, 500’e yakın Yunan ve Romalı yazarın bıraktığı 2 bini aşkın kitabın içeriğinden özetlenmiş yoğun bir bilgi derlemesidir. Yunanca bitki ve hayvan adlarının Latince karşılıklarını veren terimleme çalışmaları yapıtın ününün bugüne değin süregelmesini sağlamıştır. Plinius M.S. 35 yılında babası tarafından Roma'ya getirildi ve babasının arkadaşı olan Pomponius Secundus'dan şiir ve askeri yöneticilik eğitimi aldı. Remmius Palaemon ve Arellius Fuscus'un gramer ve retoriğinden etkilenen Plinius muhtemelen onların öğrencisiydi. M. İlin - E. Segal "İnsan nasıl İnsan oldu" isimli kitabın 332. ve 333. sayfalarında Plinius hakkında şunlar anlatılmaktadır;

İnsanlığın deneyimlerini, kitaplarında damla damla toplamış olan eskiçağ bilginlerini unutmak büyük nankörlük olur. Tembelliğini ve açgözlülüğünü örnekleriyle gördüğümüz aynı Roma'da gecesini gündüzünü bilime veren çalışkan insanlar da vardı. Bir tabiat bilgini, amiral ve devlet adamı olan Plinius bunlardan biriydi.

İnsan nasıl İnsan oldu

Bilgin şöyle der; "Tasarım gerçekleşmese bile, böyle bir işe girişmenin verdiği zevk yeter."

Plinius az uyur, az yerdi. Gün ve gecelerini, coğrafyacıların, astronomların, tabiat bilginlerinin ve doktorların kitaplarını okumakla geçirirdi. Kitap üstüne kitap okur, not tutar, düşünür, kıyaslamalar yapardı. Gezilerinde ve savaşlarında çok şey görmüştü. Plinius, ayaklı bir kitaplıktı: Kutupta güneşin yazın hiç batmadığını, kışınsa hiç doğmadığını, ışık hızının sesinkinden yüksek olduğunu, deniz gelgitinin, Ay ve Güneş'in çekimlerinden doğduğunu biliyordu. Kitabın 333. sayfasında ölümü üzerine bilgiler de yer almaktadır.

Hakkında

23 – 79 yılları arasında yaşamış Equites sınıfından Romalı tarihçi ve doğa bilimcidir. 62 – 115 yılları arasında yaşamış ve bir ara Roma’nın Bithyinia valisi olarak görev yapmış yeğeni Gaius Plinius Caecilius Secundus’tan ayırt edilebilmesi için Plinius maior (Yaşlı Plinius) olarak anılır. En önemli eseri, yüz farklı yazar tarafından kaleme alınmış yaklaşık iki bin ciltlik bir külliyatı derlediği otuz yedi ciltten oluşan Naturalis Historia (Doğa Tarihi) adlı eseridir. Eser; Plinus’un en son yayımladığı ve günümüze erişen tek eseri olma özelliği taşır. Eserin ilk iki cildi hariç geri kalan ciltleri dilimize tercüme edilmemiştir. Eser on sekizinci yüzyılda modern ansiklopedilerin yazılıp yayımlanmaya başlamasına kadar olan süreç boyunca en önemli genel bilgi kaynağı olarak kabul görmüş ve okutulmuştur. 12 ila 27 arasındaki ciltleri bitki tarihine ayrılan Doğa Tarihi, ayrıca tarım ve bahçecilik hakkında da bilgiler vermektedir.

Plinus eserinde, modern sistematikte görülen bitkilerin üreme organlarına dayalı olarak sınıflandırılması yerine, bitkileri önce fiziksel özelliklerine (ağaçlar, çalılar ve otlar), takiben de yararlılık derecelerine göre tasnif etmeyi tercih etmiştir. Bu nedenle, gerek Roma Uygarlığı’nda gerekse diğer antikçağ Uygarlığı’nda önemli yere sahip olan bitkilere (örneğin şarap yapımında kullanılan üzüm bitkisine (Vitis L. nispeten daha geniş yer ayırmıştır.

Doğa Tarihi birçok açıdan sistematik bir eser olarak kabul görmez. Bunun en önemli gerekçesi, eserin belirli bir metodolojiye sahip olmamasıdır. Bunun yanı sıra uygulamada da güçlüklerle karşılaşılması muhtemel birçok hatayı da barındırır. Örneğin Hellen yazarlardan derlediği bölümlerde sıklıkla bitkilerin adlarının karıştığı görülmekte, ya da aynı bitkinin birden fazla isimle zikredildiği anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra eserde yer alan bazı bitki isimlerinden tam olarak hangi bitkinin kastedildiği de anlaşılmamaktadır.

Yine de Doğa Tarihi’nin dönemin diğer eserlerinin önüne çıkaran özelliği, elbette konusu itibariyle, herhangi bir sansür kaygısı duyulmadan yazılmış olmasıdır. Ayrıca ansiklopedik kimliği nedeniyle de hem modern bitki biliminin temeli atılırken kaynak eserlerin ilk sırasında yer almış hem de yüzyıllar boyu botanikten farmakolojiye, tarımdan ekonomiye, kozmetikten savaş sanatına kadar birçok farklı alanda bir birleştirici unsur olarak başucu eseri olarak kalmıştır.

Doğa Tarihi, tarihsel bir metin olmamasına rağmen herhangi bir tarihsel metin kadar önemlidir. Her şeyden önce eser imparator Titus Flavius Vespasianus döneminde yazılmış ve ona ithaf edilmiştir. Bu dönem Roma İmparatorluğunun özellikle doğuda topraklarını genişlettiği bir dönemdir ve legatuslar, fethettikleri bölgelerden getirdikleri, daha önce hem İtalya hem de Avrupa’da tanınmayan birçok canlı türünü bir zafer alameti olarak başkentte sergilemektedir. Bu yeni şeyler Plinius’un eserinde detaylı olarak tanımlanmış ve birçok bitki ilk defa bu yolla bilimsel olarak tanımlanmıştır. Elbette bu tanımlar birçok tarihsel bağlamda değeri olan bilgiyi de ihtiva etmekte ve bu özelliği ile de diğer dönem tarihsel metinlerindeki hadiselerle mukayese edilmesine ve ikinci bir kaynaktan hadisenin doğrulanmasına fayda sağlamaktadır.

Ayrıca eser, birçok kültürel mirası da beraberinde taşımaktadır. Örneğin bugün Türkiye’de mezarlıklara sıklıkla dikilen Akdeniz servisinin neden özellikle mezarların başucuna dikildiğine, ya da Batı Uygarlığı’nda yılbaşı kutlamalarında Ökseotu’nun (Viscum album L. neden önemli bir yer tuttuğuna dair cevapları Doğa Tarihi’nden okumak mümkündür.

1753 yılında literatüre alınan Plinia L. cinsi onun adını taşımaktadır.